از گفتار امام رضا عليه السّلام در يكتاپرستى در مجلس بزرگى كه مأمون تمام دانشمندان علم كلام آئينهاى مخالف اسلام را در آن جمع كرده بود ، و امام رضا عليه السّلام [ در آن مناظره ] بر همهء آنان چيره شده بود ، عمران صابى از امام عليه السّلام سؤالاتى پرسيد و اين روايت طولانى و آن مجلس مشهور است ، از آن روايت به قدر اقتضاى كتاب ذكر كرديم .
عمران صابى به امام عليه السّلام عرض كرد : به من بگوييد كه آيا ما با حقيقت ، خداوند را يكتا مىدانيم و يا با وصف ، او را يكتا مىشماريم ؟
امام رضا عليه السّلام به او فرمود : همانا آن نور آغازگر يكتا ، آن هستى اولين يگانه است ، شريكى ندارد و چيزى با او نيست ، يكى است و دومى ندارد ، نه معلوم است و نه مجهول ، نه محكم است و نه متشابه ، نه در ياد باشد و نه از ياد رفته و « چيز » نيست كه نام چيزى از همهء چيزها بر او گذاشته شود ، پس آن آغازگر قائم به خويش است ، نورى است بىنياز از ديگرى ، نه « از زمانى » بوده و نه « تا زمانى » باشد و نه بر چيزى ايستاده و نه به چيزى نهان و نه در چيزى ساكن شده و گوينده چون به ذهنش خطور كند او را [ به عنوان ] نورى يا همانندى يا شبحى يا سايه اى درك كند و تمام اينها پيش از آفرينش بوده در حالى كه چيزى غير از او در آن حال نبوده و اينك نيز در همين جايگاه است ، پس مسلَّما اينها صفاتى ايجاد شده و ترجمانى براى گمانكننده است تا بفهمد .
اى عمران آيا فهميدى ؟ عرض كرد : آرى .
امام رضا عليه السّلام فرمود : بدان كه خيال و خواست و اراده معنايشان يكى است و سه اسم دارند و اولين خيال و اراده و خواست او ، حروفى بودند كه آنها را پايه و اساس هر چيزى و حلكنندهء هر مشكلى قرار داد و در خيال خويش معنايى جز همان [ معانى ] متناهى و وجودى غير از نفس آنها ننهاد ؛ چرا كه : آنها به خيال پنداشته مىشدند و خداوند بر خيال پيشى داشت ؛ زيرا پيش از خداوند و همراه او چيزى نبود

771