شرح خروج از ايمان [ مؤمن ] در اثر پنج كار - كه به هم شبيه و معروفاند - از ايمان خارج مىشود : كفر ، شرك ، گمراهى ، فسق و انجام گناهان كبيره .
معنى كفر ، همان نافرمانى است كه از راه سرپيچى و انكار و سبك شمردن و بىاعتنايى نسبت به هر چيز كوچك و بزرگ ، صورت مىگيرد و مرتكب آن كافر به شمار آيد و اين معناى كفر مىباشد . هر كس ، از هر آيين و گروهى باشد ، اگر راه و روش او مطابق اين توضيحات باشد به طور قطع كافر است .
و معنى شرك ، همان پايبند بودن به هر گناهى است كه خداوند به آن نافرمانى شود - خواه آن گناه كوچك باشد و خواه بزرگ - به هر صورت مرتكب چنان گناهى مشرك است .
و معنى گمراهى ، همان نادانى نسبت به واجب است و آن ترك كردن يكى از طاعتهاى بزرگ است كه بنده جز در سايهء آنها شايستهء ايمان نيست با اينكه بيان و استدلال بر آن طاعت ارائه شده است و ترككنندهء آن از روى انكار و انكار باورى و سرباز زدن از آن ، آن را ترك نكرده باشد بلكه از روى سستى و غفلت و سرگرم شدن به چيزى ديگر ، آن را وانهاده باشد . پس چنين شخصى گمراه به شمار آيد و از جاده ايمان انحرافى پيدا كرده و از آن بيرون شده است و تا زمانى كه اين صفاتى كه توضيح داديم بر او صدق نمايد همچنان گمراه باشد و سزاوار نام و معناى گمراهى است ؛ پس اگر اين نافرمانى و گمراهى ، بر اساس سرپيچى و سبك شمردن و سهل انگارى باشد در آن صورت كفر ورزيده است و اگر بر اساس تأويل و تقليد و تسليم و اظهار رضايت به گفتهء پدران و گذشتگانش چنين روشى را در پيش گيرد ، شرك ورزيده است و كم باشد كه انسان در گمراهى گام بردارد و هواى نفس او را متمايل به بعضى از آنچه وصف كرديم ، نسازد .

595