و معنى اقرار ، تصديق به فرمانبردارى است ، پس از اين لحاظ ثابت شد كه تمام اقسام فرمانبردارى - كوچك و بزرگ - به يك ديگر پيوسته و مربوطند . و مؤمن از گسترهء صفت ايمان بيرون نرود مگر آنچه را كه مايهء شايستگى ايمان است ترك نمايد .
همانا ، نام و معناى ايمان سزاوار كسى است كه واجبات بزرگ را انجام دهد آن هم به طور پيوسته و گناهان كبيره را انجام ندهد و از آنها دورى نمايد . اگر كسى طاعتهاى كوچك را ترك كند و مرتكب گناه صغيره گردد از گسترهء ايمان خارج نمىشود و تا وقتى كه از طاعتهاى بزرگ چيزى را ترك ننمايد و مرتكب گناه كبيره نگردد ، ترك ايمان نكرده است و تا هنگامى كه مرتكب چنين كارى نشده مؤمن به شمار آيد ؛ زيرا خدا مىفرمايد : « اگر از گناهان بزرگى كه از آنها نهى شده‌ايد دورى گزينيد ، بديهاى شما را از شما مىزداييم و شما را در جايگاهى ارجمند در مىآوريم » . [ سورهء نساء ( 4 ) ، آيهء 31 ] يعنى آمرزش غير از گناهان كبيره را شامل مىشود و اگر مرتكب يكى از گناهان كبيره شود براى تمام گناهان خود - بزرگ و كوچك - مورد بازخواست قرار گيرد و براى همه آنها كيفر بيند و عذاب گردد . اين است حقيقت و صفت ايمان وصف مؤمنى كه سزاوار ثواب و پاداش است .
صفت اسلام امّا مفهوم صفت اسلام ، پس آن عبارت است اقرار به تمام طاعات كه حكمش روشن و انجام دادن آن لازم است . پس اگر اقراركننده به طاعات ، به ظاهر اعتراف كند ، بدون آن كه در باطن به آن معتقد باشد باز هم مستحقّ نام مسلمانى و معناى آن است و سزاوار دوستى ظاهرى است و گواهى او نافذ است و احكام ارث در خصوص او جارى است و حقوقى كه مسلمانان از آن برخوردارند او نيز برخوردار باشد . اين است مفهوم صفت اسلام . و فرق ميان مسلمان و مؤمن اين است كه مسلمان در صورتى مؤمن به شمار آيد كه در باطن نيز به آنچه اظهار مىكند فرمانبردارى نمايد و اگر فقط در ظاهر اظهار اسلام نمايد ، مسلمان است . و چون در ظاهر اظهار اسلام نمايد و در باطن نيز سرشار از فروتنى و تقرّبى آگاهانه باشد مؤمن به شمار آيد . پس بنده امكان دارد مسلمان باشد ولى مؤمن به شمار نيايد ولى امكان ندارد مؤمن باشد و مسلمان به شمار نيايد .

593