50 - و امّا حقّ اهل ذمّه ، حكم در بارهء آنان چنين است كه از آنها بپذيرى آنچه را خدا پذيرفته است و به آن ذمّه و پيمانى كه خدا براى آنها مقرّر داشته پايبند باشى و در آنچه از آنها خواسته شده و مجبورند همان طور رفتار نمايند ، طبق همان قرار داد بايد با آنها سخن گويى و در برخوردهايى كه با يك ديگر داريد به حكم خدا بايد عمل كنى و با توجّه به اينكه آنها در پناه تو و ذمّه خدا و رسول اويند نبايد بر آنها ستم نمايى ؛ زيرا به ما رسيده است كه [ پيامبر صلَّى الله عليه و آله ] فرمود :
« هر كس بر منعقدكننده پيمانى ستم نمايد ، من دشمن اويم » . پس از خدا پروا كن .
و لا حول و لا قوّة الَّا با لله .
اين پنجاه حقّ است كه تو را احاطه نموده و براى تو خارج شدن از اين حيطهء گسترده امكان پذير است و رعايت آنها بر تو واجب است و تحقّق بخشيدن به آنها بر تو لازم است و در اين كار استعانت از خداوند - جلّ ثناؤه - بايد باشد .
و لا حول و لا قوّة الَّا با لله * ( وَالْحَمْدُ لِلَّه رَبِّ الْعالَمِينَ ) * .
از سخنان امام سجاد عليه السّلام در بارهء زهد به راستى ، نشانهء روى برتافتگان از دنيا و شيفتگان آخرت ، ترك گفتن هر همنشين و دوست و طرد هر رفيقى است كه با آنان همدل و همرنگ نيستند . هان ! همانا ، آن كس كه براى ثواب آخرت كار كند ، نسبت به زرق و برق زودگذر دنيا بىرغبت و براى سفر آخرت حاضر و آماده است و پيش از فرجام مهلت و فرا رسيدن مرگ كه از ديدارش گزيرى نيست ، دست به كار شده و پرهيز را پيشهء خود ساخته است ؛ زيرا خداى عزّ و جلّ مىفرمايد : « تا آنگاه كه مرگ يكى از ايشان فرا رسد ، مىگويد : پروردگارا ! مرا بازگردانيد ، شايد من در آنچه وانهاده‌ام كار نيكى انجام دهم » [ سورهء مؤمنون ( 23 ) ، آيهء 99 و 100 ] ، پس بايد هر كس خود را در اين دنيا چنان بدارد كه گويى عمر دوباره يافته و از كوتاهى در انجام عمل صالح براى روز مبادا [ قيامت ] پشيمان است . اى بندگان خدا ، آگاه باشيد ! هر كه از شبيخون ترسد از بستر گرم و نرم دورى گزيند و از خواب شيرين بگذرد و از ترس چيره شدن دنيا پرستان ،

477