47 - و امّا حقّ كسى كه خداوند بوسيلهء او و توانايىاش تو را شاد نموده پس اگر او قصد شاد نمودن تو را داشته نخست خداى را سپاس بگزار و آنگاه به اندازهء شايستگىاش ، با پاداش دادن ، از او قدردانى كن و نيك آغازى او را تلافى كنى و در صدد جبران [ كار ] او باشى و چنانچه قصد شاد نمودن تو را نداشت خدا را سپاس بگزارى و از او تشكَّر كنى و بدانى كه اين شاد شدن تو از اوست و اين شادمانى مخصوص توست و او را از آن رو كه سببى از اسباب نعمتهاى خداوند است دوستش بدارى و از اين پس نيك خواه او باشى ؛ چرا كه اسباب نعمتها در هر كجا كه باشند و اگر چه قصدى نداشته باشند ، خير و بركت هستند . و لا قوّة الَّا با لله .
48 - و امّا حقّ كسى كه دست تقدير ، با گفتار و يا كردار كسى ، به تو بدى كرده اين است كه اگر او ، خود ، خواهان بدى كردن بود ، پس گذشت نمودن از مردمى از اين دست ، كه موجب بازدارندگى و خوش برخوردى است ، نيكوتر است . چرا كه خداوند مىفرمايد :
« و هر كه پس از ستم [ ديدن ] خود ، يارى جويد و انتقام [ گيرد ] راه [ نكوهشى ] بر ايشان نيست - تا بدان جا كه - از ارادهء قوى در كارهاست » . [ شورى ( 42 ) ، آيهء 41 و 43 ] و خداى عزّ و جلّ فرمود : « و اگر عقوبت كرديد همان گونه كه مورد عقوبت قرار گرفته‌ايد ، متجاوز را به عقوبت رسانيد و اگر صبر كنيد البته آن براى شكيبايان بهتر است » . [ نحل ( 16 ) ، آيهء 126 ] . اين ، در صورت عمدى است ، پس اگر عمدى نبود ، به قصد انتقامجويى بر او ستم روا مدارى تا او را به خطاى غير عمد ، از قصد كيفر دهى و با او مهربانى كنى تا به نيكوترين برخوردى كه مىتوانى پاسخش داده باشى . و لا قوّة الَّا با لله .
49 - و امّا حقّ عموم هم كيشان تو ، خوش نيّتى و مهربانى شامل همگان ، نرم رفتارى با بدرفتاران ، انس و الفت با دينداران ، تلاش براى اصلاح امور آنان ، سپاسگزارى از خوش رفتاران با خود و با تو ؛ زيرا خوش رفتارى با خودش ، يك نوع خوش رفتارى با تو نيز به حساب مىآيد كه در واقع او با اين رفتارش از آزار تو خوددارى كرده و زحمتى به تو نداده و خودش را حفظ كرده است ؛ پس براى همگان دعا كن و به يارى همه پرداز و در مقايسه با خود براى يكايك آنها موقعيّتى را مدّ نظر دار ، كهنسال آنان را به جاى پدر و خردسالشان را به جاى فرزند و ميانسالشان را به جاى برادر خود در نظر دار و هر كدام نزد تو آمدند با لطف و محبّت به دلجويى آنان پرداز و به كارشان رسيدگى نما و حقوق برادرى را به خوبى رعايت كن .

475