سخن امام حسين عليه السّلام در بارهء « توحيد » اى مردم ! از اين بيرونشدگان از دين كه خدا را به خود تشبيه مىكنند و با گفتهء كافران اهل كتاب هماهنگى دارند ، بر حذر باشيد ؛ بلكه او خداوند است « چيزى مانند او نيست و اوست شنواى بينا » [ سورهء شورى ( 42 ) ، آيهء 11 ] و « چشمها او را در نمىيابند و اوست كه ديدگان را در مىيابد و او لطيف آگاه است » [ سورهء انعام ( 6 ) ، آيهء 103 ] .
يگانگى و عظمت را ويژه خود ساخته و مشيّت و اراده و نيرو و دانش را به هر چه شدنى است به كار گرفته است . در هيچ كارش نه مخالفى دارد كه به ستيزه جوئى برخيزد و نه همتايى دارد كه با او برابرى نمايد و نه ضدّى دارد كه با او كشمكش كند و نه همنامى دارد كه به او ماند و نه نظيرى دارد كه با او همسانى نمايد .
چنان نيست كه امور از پى هم درآيد و حالها بر او جارى شود و دستخوش حوادث گردد . وصفكنندگان از وصف كنه عظمت او ناتوانند و اندازهء عظمت و شكوهش بر هيچ دلى خطور نكند ؛ زيرا در ميان چيزها هيچ مانندى براى او نيست و دانشمندان با همه ژرفنگرى كه دارند او را در نيابند و صاحبان انديشه با تمام انديشهء خود به حقيقت او دست نيابند جز آن كه در سايهء يقين به غيب ، وجود او را تصديق نمايند ؛ زيرا او با هيچ صفتى از صفات مخلوقاتش وصف پذير نيست و اوست يگانهء بىنياز كه هر آنچه در وهم و خيال درآيد او خلاف آن باشد . پروردگار نباشد آن كه در حيطهء وصف و بيان و درك مطرح باشد و معبود نباشد آن كه در محدودهء هوا يا غير هوا يافت شود . او در همه چيز هست نه آن گونه كه حصارى بر او باشد و از همه چيز جداست نه آن گونه كه از آنها پنهان باشد . تواناى مطلق نيست آن كه در برابرش ضدّى باشد يا همتايى با او برابرى نمايد . قديم بودن او در اثر سپرى شدن روزگار نيست و توجّه او سو و ناحيه اى ندارد . بر خردها نهان است همان گونه كه از ديده‌ها ، از اهل آسمان محجوب است همان گونه كه از اهل زمين ، نزديكى به او كرامت است و دورى از او اهانت . لفظ « در » در باره او به كار گرفته نمىشود و لفظ « آنگاه » او را در زمان محدود نمىسازد و لفظ « اگر » شامل او نمىگردد [ يعنى مكان و زمان و ترديد از ساحت او به دور هستند ] . بلند مرتبه بودن او به معنى بالانشين بودن او نيست و آمدن او به معنى جا به جا شدن نيست . نابود را بود نمايد و بود را نابود سازد و غير از او هيچ كس در آن واحد از اين دو صفت برخوردار نباشد . در پرتو انديشه فقط مىتوان به خدا باورى رسيد ، اعتقاد به همان وجود او ، نه به وجود صفت او ؛ صفات به سبب او وصف پذيرند نه او به سبب صفات ؛

425