عرض كردم : حقيقت چيست ؟ فرمود : تصديق قلبى و اينكه در نظر بگيرد به گناهى كه از آن استغفار نموده باز نگردد .
كميل عرض كرد : اگر چنين روشى در پيش گرفتم از استغفاركنندگان خواهم بود ؟
فرمود : نه ! كميل عرض كرد : پس اين چگونه است ؟
فرمود : براى آن كه تو هنوز به ريشهء استغفار نرسيده اى .
كميل عرض كرد : پس ريشهء استغفار چيست ؟
فرمود : برگشت به توبه از گناهى كه از آن استغفار نمودى و آن نخستين درجهء عابدان است و ترك گناه .
استغفار شش معنى دارد : نخست ، پشيمانى بر آنچه گذشت ؛ دوم ، تصميم هميشگى بر عدم بازگشت به آن گناه ؛ سوم ، اينكه حقوق مردم را كه بين تو و آنان است ادا كنى ؛ چهارم ، اينكه حقّ الله را در هر واجبى به جاى آورى ؛ پنجم ، آن كه گوشتى را كه از ناروا و حرام بر پيكرت روييده ، آب كنى تا پوستت به استخوانت بچسبد و ميان پوست و استخوان گوشت تازه برويد و ششم ، جسم خود را رنج طاعت بچشانى ، همچنان كه بر او لذّت گناه را چشانده بودى .
وصيت أمير المؤمنين على عليه السلام به پسرش امام حسن در هنگام وفاتش آنچه در گنجايش اين كتاب بود از آن برگرفتيم اين است آنچه على بن ابى طالب عليه السّلام بدان وصيت كرده : مؤمنان را سفارش نموده است به گواهى دادن به اينكه خدايى جز خداوند نيست ، تنهاست و شريكى ندارد و اينكه محمّد بنده و فرستادهء اوست ، او را به رهبرى و دين حقّ فرستاده تا بر تمامى اديانش پيروزش نمايد هر چند خوشايند مشركان نباشد و خدا بر محمّد درود و سلام فرستد . سپس : « نماز من و عبادتهاى من و زندگانى من و مرگ من همه براى خدا ، پروردگار جهانيان ، است كه او را انبازى نيست و مرا به اين آيين فرمان داده‌اند و من نخستين مسلمانم » [ سورهء انعام ( 6 ) ، آيهء 162 و 163 ] .

331