از آن جمله شمعون راهب پرسيد : به من بگو عقل چيست و چگونه است و چه چيز از آن منشعب مىشود و چه چيز منشعب نمىشود و اقسام و انواع عقل را برايم توصيف نما ؟
پس رسول خدا صلَّى الله عليه و آله فرمود : همانا عقل زانوبندى است بر نادانى و نفس [ امّاره ] مانند پليدترين جانوران است كه اگر پايش بسته نشود ، بيراهه مىرود و سرگردان مىشود ، پس عقل زانوبند نادانى است .
و به راستى ، خداوند عقل را آفريد و به او فرمود : رو كن و او رو كرد ؛ سپس فرمود :
برگرد و او برگشت ، آنگاه خداى تبارك و تعالى به او فرمود : به عزّت و جلالم سوگند كه من آفريده اى از تو بزرگتر و فرمانبردارتر نيافريدم ، به تو آغاز كنم و تو را به درگاه خود برگردانم ، معيار پاداش و كيفر تويى ، پس ، از عقل ، بردبارى نشأت گرفت و از بردبارى ، دانش و از دانش ، هوشيارى و از هوشيارى ، پاكدامنى و از پاكدامنى ، خويشتن دارى و از خويشتن دارى ، حيا و از حيا ، وقار و از وقار ، پايدارى بر كار خوب و از پايدارى بر كار خوب ، بيزارى از كار بد ، و از بيزارى از كار بد ، پيروى از اندرزگو ، پس اين ده دسته از انواع اخلاق نيكو است و هر كدام از اين ده دسته ، ده نوع ديگر را در بردارند :
دستاوردهاى بردبارى : آراسته شدن به خوبيها ، همنشينى با نيكان ، خوارى زدايى ، عزيز گشتن ، رغبت به نيكى ، نزديك شدن به درجات عالى ، گذشت ، مهلت بخشى ، احسان و سكوت ؛ همهء اينها ثمرهء بردبارى خردمند است .
اما دستاوردهاى دانش : بىنيازى ، هر چند [ دانشمند ] تهيدست باشد ؛ بخشندگى ، هر چند بخيل باشد ، هيبت ، هر چند نرم رفتار و ملايم باشد ؛ تندرستى ، هر چند بيمار باشد ، نزديكى ، هر چند دور باشد ، حيا ، هر چند پررو باشد ؛ سرافرازى ، هر چند فرو دست باشد ؛ شرافتمندى ، هر چند پست باشد ؛ حكمت و بهره مندى ؛ اينهاست كه براى خردمند از دانش او نصيب مىشود ؛ پس خوشا بر آن كه خرد و دانش يافت !

29