چه قدر ناخوشايند است آنچه نزد اوست از كيفرها ، دوزخ ، نفوذ ناپذيرى ، قدرتمندى و مجازات شديد . هر كس در سايهء طاعت خدا به پيروزى دست يافت كرامت الهى را برگزيده و هر كه پيوسته به معصيت خدا پرداخت انتقام سخت او را خواهد چشيد . و آنجاست خانه سرانجام .
از سخنان أمير المؤمنين على عليه السّلام به كميل بن زياد پس از ذكر پاره اى از مطالب ، فرمود : همانا اين دلها ظرفهايى هستند كه بهترين آنها نگهدارترينشان است . [ پس ] هر چه مىگويم از من به خاطر سپار ! مردم سه گونه‌اند : دانشمند ربّانى ، دانشجوى راه رستگارى و فرومايگانى كه مگسوار از پى هر بانگى مىروند و با وزش هر بادى تغيير جهت مىدهند ، از فروغ دانش بهره ور نشده‌اند تا راه به جايى برند و به ستونى استوار پناه نياورده‌اند تا نجات يابند .
اى كميل ! علم بهتر است از ثروت ؛ علم تو را پاسدارى كند و تو بايد ثروت را پاسدارى نمايى . مال و ثروت در اثر خرج و هزينه كردن نابود مىشود و حال آن كه ، علم با پخش و بخشش رو به افزايش مىگذارد . علم حاكم است و مال محكوم .
اى كميل بن زياد محبّت دانشمند كيش مردم است كه بايد بدان گردن نهاد و در سايه علم ، آدمى در زندگيش بندگى را و پس از مرگش ياد نيك را به دست آورد . سود مال با نابودى اصل مال از بين مىرود . مال اندوزان با آن كه به ظاهر زنده‌اند ولى مرده‌اند ، دانشورزان چندان كه روزگار پايد ، ماندگارند .
وجود جسمانى آنها از بين مىرود ولى آثار [ علمى و معنوى ] آنان در دلها مىماند . هان ! به راستى در اينجا - اشاره به سينهء خود فرمود - دانش سرشارى است كه دانش اندوزانى براى آن نيافتم . بلى ، يكى را يافتم كه نيكو در مىيافت ولى قابل اعتماد نبود ؛ زيرا ابزار دين را وسيلهء دست يافتن به دنيا قرار مىدهد و از حجّتهاى خدا به ضرر دوستان او كمك مىگيرد و از نعمتهاى خدا براى نافرمانى او يارى مىجويد يا كسى كه سر سپردهء حقّمداران است امّا بينش و تيزهوشى لازم را ندارد تا رمز و راز علم را دريابد ، نخستين شبهه اى كه به دل او راه يابد ، شك و ترديد در دل او شعله ور گردد . بار خدايا ! نه اين سزاوار است نه آن ! يا كسى كه شيفتهء لذّت و اسير شهوت است و يا آن كه آزمند

281