امّا شاخه‌هاى سهل انگارى در دين : ترس ، فريب ، تعلَّلورزيدن و آرزو . و اين از آن روست كه ترس ، از حقّ باز دارد ، فريب خوردن از دنياى زودگذر موجب كوتاهى در امر آخرت گردد ، نتيجهء تعلَّلورزيدن سرنگون شدن در پرتگاه كورى است . و اگر آرزو نبود ، انسان حساب كار خود را مىدانست و اگر از حساب كار خود آگاه مىشد از ترس و وحشت در جا مىمرد .
اما شاخه‌هاى خشم : خود بزرگ بينى ، فخر فروشى ، تندى و تعصّب . هر كه خود بزرگ بين باشد به حقّ پشت نمايد . هر كه فخر فروشى كند به فسق و فجور گرفتار شود . هر كه تندى نمايد بر گناهان اصرار ورزد و هر كه تعصّب داشته باشد به جور و ستم پردازد ؛ پس چه بد خصلتى است خصلتى كه نتيجه اش پشت كردن به حقّ ، فسق و فجور و اصرار بر گناه باشد .
و شاخه‌هاى طمع : شادمانى ، خوشگذرانى ، خيره سرى و تكبّر . پس شادمانى نزد خدا خوشايند نيست و خوشگذرانى خود پسندى است و خيره سرى بلايى است كه آدمى را به كشيدن بار گناهان وادار مىسازد و تكبّر ، سرگرمى و بازى و گرفتارى است كه آدمى آنچه را پستتر است به جاى چيز بهتر [ آخرت ] برگزيده است ؛ اين است نفاق و پايه‌ها و شاخه‌هاى آن .
و خداوند - كه يادش والاست - بر بندگان خود تسلَّط كامل دارد آن خدايى كه توانش استوار ، قدرتش محكم ، بركتش شايان ، حكمتش تابان و حجّتش پيروز ، دينش ناب ، سخنش حقّ ، خوش رفتارىهايش پيشاپيش رسيده ، نسبتش صاف و روشن ، ترازوهايش عادلانه ، پيامهايش رسا و محافظانش حاضر و آماده‌اند . سپس خداوند بدكردارى را گناه و گناه را فتنه و فتنه را پليدى و چرك دانست . و خوش كردارى را غنيمت و بازگشت [ از گناه ] را توبه و توبه را پاككننده به شمار آورد ، پس هر كه توبه كرد هدايت يافت و هر كه فريب [ دنيا را ] خورد گمراه گشت و اگر به درگاه خدا باز نگردد به گناه خويش اعتراف ننمايد و بهشت را باور نكند همچنان گمراه به شمار خواهد آمد . و بنا بر سنّت الهى كسى به هلاكت نيفتد مگر آن كسى كه خودش را هلاكشدنى ساخته است . خدا را ، خدا را ! چه قدر گسترده و فراگير است اين اوصافش : توبه پذيرى ، رحمت ، بشارت ، بردبارى عظيم [ بىنظير ] .

279