عدل را چهار شاخه است : فهم دقيق ، دانش عميق ، شكوفايى حكم و گلستان بردبارى . هر كه خوب فهميد ، همهء علوم را روشن و تبيين نمايد و هر كه به حكم شناخت دارد گمراه نشود و هر كه بردبارى را شعار خود سازد ، در كارها تقصير نكند و در ميان مردم با نيكنامى زندگى نمايد .
جهاد را چهار شاخه است : امر به معروف ، نهى از منكر ، پايدارى در جبهه‌ها و كينه ورزى با تبهكاران . پس هر كه امر به معروف نمايد پشت مؤمن را استوار سازد و هر كه نهى از منكر كند پوزهء كافران را بر خاك مالد و هر كه در جبهه‌ها پايدارى نمايد آنچه را بر عهده داشته به انجام رسانده و هر كه با تبهكاران كينه ورزد به خاطر خدا خشمگين گشته و هر كه به خاطر خدا خشمگين گردد و خدا نيز به خاطر او [ بر دشمنانش ] خشم گيرد . اين است ايمان و پايه‌ها و شاخه‌هاى آن .
كفر بر چهار پايه استوار است : تبهكارى ، زياده روى ، شك و شبهه تبهكارى را چهار شاخه است : جفاكارى ، كوردلى ، غفلت و گردنكشى .
پس هر كه جفا كند حقّ مؤمن را كوچك شمارد و با فقها دشمنى ورزد و بر گناه بزرگ پافشارى نمايد . و كسى كه كوردل باشد ياد خدا را به فراموشى سپارد و بىشرمى پيشه سازد و با آفريدگارش بستيزد و شيطان او را به ستوه آورد . و هر كه غافل باشد بر خود جنايت كند و خود را واژگون سازد و گمراهى خود را رهيابى پندارد و آرزوها او را فريب دهند و چون كار از كار گذشت و پرده از ديدگان او برافتد ، دچار حسرت شود و از جانب خدا به او آن رسد كه گمان نمىبرد . هر كه از فرمان خدا سرپيچى نمايد به شك دچار گردد و هر كه دستخوش شك شد خداوند بر او بزرگى كند . سپس با قدرت خود او را خوار گرداند و با جلال و شكوه خويش وى را حقير سازد ، همان طور كه در زندگى خويش كوتاهى كرده و به پروردگار خود مغرور گشت .
زياده روى را چهار شاخه است : مو شكافى [ در امور بيهوده ] ، ستيزه جويى ، كج دلى ، ناسازگارى ، هر كه [ در امور بيهوده ] موشكافى نمايد به حقّ راه نيابد و جز غرقه شدن در گردابها سودى نبرد . از فتنه اى به در نيايد مگر آن كه فتنهء ديگرش فرا گيرد .

275