امّا در روز ! فرزانگانى دانشمند و نيكانى وارسته‌اند . ترس از خدا چنان باريك و لاغرشان ساخته كه تيرسازان ، چوبهء تير را تراشيده و باريك سازند به طورى كه هر كس به اين افراد بنگرد بيمارشان پندارد و گويد : قاطى كرده‌اند و آشفته حالند ! در صورتى كه موجب آشفتگىشان كارى است بزرگ ! كه آن به ياد عظمت خداى متعال و شدّت قدرت او بودن است همراه با ياد مرگ و هراسهاى روز رستاخيز . آرى اين يادآورىهاست كه دلهاشان را ترسان و لرزان ساخته و افكارشان را آشفته و پريشان نموده و هوششان را ربوده است و چون از اين رهگذر نگرانند به وسيلهء كارهاى خوب به درگاه خدا شتابند و از [ طاعت ] اندك خود خرسندى ندارند و [ طاعتهاى ] فراوان را فزون نشمارند . پس آنان پيوسته خود را متّهم دارند و از آنچه مىكنند هراساناند . هر گاه يكى از آنان مورد تعريف و تمجيد قرار گيرد ، از آنچه در باره اش مىگويند ترسان شود و [ با شكسته نفسى ] گويد : من به خويش آگاه تر از ديگرانم و پروردگارم به من آگاه تر از خودم است . بار خدايا ! مرا به آنچه مىگويند بازخواست مكن و مرا بهتر از آنچه مىپندارند نصيب گردان و گناهان مرا كه از آن بىخبرند ، بيامرز كه تو داناى نهانهايى . از نشانه‌هاى يكايك آنان اين است كه مىبينى ، در ديندارى نيرومند است ، در عين آرامى خدا ترس است ، در امر ايمان به مرتبه يقين رسيده است ، در علم آموزى مشتاق و حريص است ، در مدارا زيركانه عمل مىكند ، انفاق را با مهربانى مىدهد ، دين را خوب مىفهمد ، دانش خود را به بردبارى آميخته ، در عين توانگرى صرفه جويى پيشه ساخته ، در عبادت با خشوع است ، در عين تنگدستى خود را خوش وضع جلوه مىدهد ، در سختى ، شكيبايى مىورزد ، با رنج كشيده مهربانى مىنمايد ، در راه حقّ بخشش مىكند ، در كسب و كار سازگارى دارد ، دنبال روزى حلال مىگردد ، در پيمودن راه هدايت شاداب مىباشد از طمع گريزان است ، بر نيكوكارى پايدار است ، هنگام هجوم شهوت خويشتندار است ، ستايش آن كس كه او را نمىشناسد فريبش ندهد ، حساب كار خود را دارد و براى كار دنيوى خود شتاب ندارد ، كارهاى نيك مىكند ولى باز هم در هراس است ، روز را به شب مىرساند در حالى كه تمام تلاشش متوجّه شكر خداست و بامداد مىكند در حالى كه همّتش ذكر خداست ، شب را سپرى مىكند ترسان و ديده به ديدار صبح مىگشايد شادمان ؛ ترسان از غفلتى كه ورزيده و شادمان از فضل و رحمتى كه به او رسيده است . اگر نفس سركش در طلب چيزى ناخوشايند برآيد او با خواهشهاى نفس سخت مخالفت ورزد [ تا نفس مطيع عقل گردد ] ، شاد است از اينكه توانسته از منكرات دورى نمايد ، روشنى ديده اش در چيزى است كه پايدار است و پرهيزش از چيزى است كه ناپايدار است .

267