اين را بدان [ و نيك بينديش ] كه همانا هر نمونه اى نشانگر همانند خود است . به راستى ، چهارپايان ، فقط در بند شكماند و درندگان ، در پى تجاوز و ستماند و همّت زنان ، آراستن زندگى دنيوى و تباهى در آن است . همانا مؤمنان مردمى دلسوز ، خاكى و فروتن ، و خدا ترساند .
پند و اندرز أمير المؤمنين على عليه السّلام و توصيف مقصّران از آنان مباش بىآن كه كارى سازد به آخرت اميد مىبندد و با آرزوى دراز اميد توبه دارد . در بارهء دنيا چون زاهدان سخن گويد ولى در عمل چون دنيا پرستان رفتار نمايد .
هر چه از دنيا بهره اش دهند ، سير نشود و اگر بىبهره اش دارند ، قناعت پيشه نسازد . از سپاس نعمتى كه به او ارزانى داشته‌اند ، درمانده است ، باز هم ، خواهان فزونى آن است . مردم را از كار بد باز مىدارد و خود از كار بد باز نمىايستد . از ديگران انجام كارهايى را مىخواهد كه خود آنها را انجام نمىدهد . نيكان را دوست مىدارد ولى راه و روش آنان را در پيش نمىگيرد . گناهكاران را دشمن مىدارد ولى خود يكى از آنان به شمار مىآيد . از فزونى گناهانش مرگ را خوش ندارد ولى باز هم ، در انجام دادن گناهان اصرار مىورزد . با خود گويد : تا چند عمل كنم و رنج كشم ؟ آيا بهتر آن نيست كه راحت بنشينم و فقط آرزو كنم ؟ او آرزوى آمرزش دارد ولى همچنان به گناه مىپردازد ! به اندازه اى عمر داشته كه مىبايست هر شخصى فهميده اى [ با آن مقدار عمر ] به خود آيد و متنبّه گردد . در بارهء عمر گذشته اش گويد : اگر عمل مىكردم و رنج مىبردم ، برايم بهتر بود ولى همچنان عمر خود را بىباكانه تباه مىسازد و دنبال خوشگذرانى مىرود . چون بيمار شود از كوتاهى در كار خود ، پشيمان باشد و چون تندرستى خويش باز يابد ، با خاطرى آسوده و غرور آميز ، كار [ آخرت ] را به تأخير اندازد . تا سالم است بر خود مىبالد و چون گرفتار بلا گردد نوميد مىشود .
در پندارها [ امور دنيوى ] هواى نفس بر او چيره شود و آنجا كه پاى يقين [ امور اخروى ] در ميان مىآيد هيچ تسلَّطى بر نفس امارهء خود نيابد . در روزى ، به قسمت خود قناعت نورزد و به سهمى كه برايش تضمين شده ، اعتماد ننمايد و به اعمالى كه بر او واجب شده نپردازد . او در باره خود در شك است . اگر توانگر شود ، سرمست و مغرور گردد و اگر مستمند شود ، مأيوس و سست گردد ؛ پس او در گناه و نعمت [ دنيوى ] غوطه ور است و افزون طلب و ناسپاس مىباشد . به عيوب پيش پا افتادهء مردم پردازد ولى از عيوب بسيار خود ، چشم پوشد !

261