سپس كارهايى است كه ناچارى خود آنها انجام دهى ، از آن جمله ، پاسخ دادن است به كارگزارانت آنجا كه منشيان و نويسندگانت درمانند ؛ ديگر برآورده ساختن حاجات مردم است هنگامى كه آن را به تو حكايت نمايند ، يكى ديگر از آنها ، آگاهى از بودجه اى است كه به منشيان و خزانه داران [ كارمندان امور اقتصادى و مالى و دارايى كشور ] مىرسد . در اين موارد سستى به خود راه مده و تأخير روا مدار و براى هر يك از اين امور سرپرستى قرار ده تا بر آنها آنچنان نظارت نمايد كه تو آسوده خاطر شوى .
و هر گاه خواستى كارى را تأييد و امضا نمايى بايد پس از تفكر و مشاوره با سرپرست مربوطهء آن باشد و نبايد در اين كار ، هيچ ملاحظه و رودرواسى و پافشارى و مخالفت با تو ، تأثير داشته باشد . كار هر روز را در همان روز به انجام رسان ؛ زيرا هر روز را كارى است ويژهء خود آن روز . بهترين وقتها و بيشترين ساعات را براى آنچه ميان تو و خداست [ عبادت و مناجات ] اختصاص ده ، هر چند اگر نيّت صادق باشد و مردم در آسايش ، همهء وقتها ، كار تو براى خدا خواهد بود و عبادت به شمار خواهد آمد . بايد در انجام واجباتى كه ويژهء خداست ، نيّت خويش ، خالص گردانى و در اوقاتى باشد كه به آن اختصاص دارد ؛ پس در بخشى از شبانه روز ، نيروى بدنى خويش را براى اداى آنچه از حقّ خدا واجب است قرار ده ؛ زيرا خدا نماز نافله را براى شخص پيغمبرش واجب ساخته و فرموده : « پاسى از شب را زنده بدار و متهجّد باش ، كه نماز شب خاص توست ، باشد كه خدايت تو را به مقام محمود [ شفاعت كبرى ] برساند » . [ سورهء اسراء ( 17 ) ، آيهء 79 ] پس اين امر مخصوص پيامبر خداست و خداوند او را بدان گرامى داشته و شامل ديگران نمىشود و براى ديگران مستحب است ؛ زيرا خداوند مىفرمايد : « و هر كس به راه خير و نيكى شتابد [ خدا پاداش به وى خواهد داد كه ] خدا قدردان و آگاه است » . [ سورهء بقره ( 2 ) ، آيهء 158 ] ، پس اعمالى كه سبب تقرّب تو به خدا و جلب كرم او مىشود فراوان انجام ده و واجبات الهى را كامل و بىكم و كاست ادا كن ، هر چند ، سبب فرسودن تن تو گردد . چون با مردم نماز مىگزارى چنان گزار كه نه آنان را [ با طول دادن نماز ] گريزانشان سازى و نه [ با شتابزدگى گزاردن ] حقّ نماز را ضايع گردانى ؛ زيرا ميان نمازگزاران كسانى هستند كه بيمارند يا نيازمند و گرفتار . خودم از رسول خدا صلَّى الله عليه و آله - هنگامى كه مرا به يمن اعزام مىكرد - پرسيدم كه با مردم چگونه نماز گزارم ؟ فرمود : « همچون نماز ناتوانترين آنان نمازگزار و نسبت به مؤمنان مهربان باش » .

237