و اگر مردم از سنگينى خراج [ ماليات ] يا مشكلى از قبيل بريدن آب يا دگرگون شدن زمين چون در آب فرو رفتن يا تشنگى بر اثر نيامدن باران يا آفتزدگى ، شكايت نزد تو آوردند ، آن قدر كه اميد دارى كه خدا كارشان را به آن سامان دهد به آنان تخفيف بده و اگر از تو كمكى براى بهسازى امور خود با سرمايه خويش درخواست نمودند به آنها كمك كن ؛ زيرا اين كمك تو ، سرانجام خوبى دارد ؛ پس بر تو گران نيايد كه به آنها تخفيف داده اى يا كمك كرده اى ؛ زيرا اين اندوخته اى است كه مردم با آباد ساختن سرزمين و آرايش حكومت تو به تو بازش گردانند و نيز دوستى و خوش بينى و خير رسانى آنان را نسبت به تو به دنبال خواهد داشت و به آنچه خدا به آن جلب محبّت آنان را آسان نمايد ، دست خواهى يافت ؛ زيرا خراج و ماليات با سختگيرى و به رنج انداختن مردم به دست نمىآيد هر چند اين خود قراردادى است كه آن پشتوانه خود ساخته اى و اگر حادثه اى رخ داد روى آنان مىتوانى حساب كنى و از ما زاد نيرويشان استفاده نمايى ؛ چون دوستى و اعتماد آنها را اندوخته اى به اين صورت كه آنان را به عدالت و نرم رفتارى خود عادت دادى و آنها عذر تو را در پيشامدى كه رخ داده و تو براى رفع آن به پشتيبانى آنها نياز دارى ، فهميده‌اند ؛ پس با جان و دل آن را مىپذيرند . همانا اگر كشور آباد گردد ، هر چه بر عهدهء مردمش گذارى ، انجام دهند ؛ زيرا ويرانى زمين در اثر تنگدستى مردم آن است و مردم زمانى تنگدست گردند كه فرمانروايان در [ گرفتن ماليات ] زياده روى نمايند و به ماندن خود بر سر كار اطمينان نداشته باشند و آنچه مايهء عبرت است كمتر سود بردارند .
پس در دوران حكومت خود مانند كسى عمل كن كه دوست دارد تجليل و تعريف مردم و ثواب الهى و خشنودى امام ذخيرهء راهش باشد . و لا قوّة إلَّا با لله . سپس در كار نويسندگان و منشيانت نظر كن و حال هر كدام از ايشان را به دست آور كه چه نيازمنديهايى دارند و براى هر يك از آنها جايگاه و رتبه اى در نظر بگير . سپس در كار اعضاى دبيرخانه نظر كن و از احوال نامه نگاران و منشيان آن شناخت كافى به دست بياور كه چه نيازمنديهايى دارند و براى هر يك آنان جايگاه و رتبه اى را معيّن نما و بهترين آنان را بر امور خود بگمار و نامه‌هاى محرمانه و خصوصى خود را كه در آن تدبيرها و اسرار حكومتى درج شده ، به دست كسى بسپار كه روشهاى خوب ادب را بهتر فراهم آورده و براى گفتگو در كارهاى مهم آمادگى لازم را دارد و شخصى صاحب نظر و خيرخواه و باهوش به شمار مىآيد و از اعضاى ديگر دبيرخانه رازدارتر است ، كسى باشد كه تجليل تو سرمستش نسازد و بر خود نبالد و در خلوت بر تو گستاخى ننمايد

229