رساله اى معروف از امام سجّاد عليه السّلام بنام رسالهء حقوق اميدوارم خداوند تو را [1] مشمول رحمت خود قرار دهد ، بدان كه خداوند بر تو حقوقى دارد كه همه چيز تو را فرا گرفته است ، در هر جنبشى كه كنى ، يا سكون و آرامشى كه گيرى ، يا جايى كه فرود آئى ، يا هر عضوى كه تكان دهى ، يا ابزارى كه بكار گيرى ، [ خداوند را در تمام آنها حقّى است ] كه برخى بزرگتر و برخى كوچكترند ، و بزرگتر از همه رعايت حقّ خود او - تبارك و تعالى - است ، كه بر تو واجب ساخته ، كه آن ريشهء همهء حقّها است ، و باقى حقوق تماما از آن منشعب مىشود . سپس رعايت حقوق را براى بدن ؛ بر اساس تفاوت اعضا ؛ از سر تا قدمت لازم دانسته ، براى چشم و گوش و زبان ، دست و پا و شكم و دامنت حقّى را بر تو واجب ساخته است . پس اين اعضاى هفتگانه است كه به كمك آنها كارها صورت مىپذيرد .
سپس خداوند عزيز و جليل براى كارها و افعال تو نيز حقوقى را لازم دانسته ، براى نمازت ، روزه ات ، صدقه ات ، و قربانيت ؛ بر تو حقّى واجب فرموده است .
سپس حقوق از تو خارج و به افرادى كه بر تو حقوق واجبى دارند مىرسد ، و از همه واجبتر رعايت حقوق رهبرانت ، سپس زيردستانت ، و پس از آن حقوق خويشاوندانت مىباشد ، كه از اين حقوق نيز حقوقى ديگر منشعب مىشود .
حقوق رهبران سه قسم است كه واجبتر آنها بر تو رعايت حقّ كسى است كه با قدرت و توان در پى صلاح و حفظ تو است ، سپس حقّ استادت كه با دانش و علم مصلحت تو را مىانديشد ، و بعد از آن حقّ مولا و مالك تو است . و هر مدبّر و مصلحت انديشى رهبر و پيشوا است .
و حقوق زيردستانت سه گونه است كه از همه واجبتر رعايت حقوق كسى است كه در قدرت زير دست توست ، سپس در علم - زيرا نادان زير دست دانا است

[1] اين روايت را شيخ صدوق - اعلى اللَّه مقامه - با اندكى اختلاف در دو كتاب خود « فقيه » و « خصال » مسندا آورده است ، و از متن آن چنين برمىآيد كه « رسالهء حقوق » در اصل نامه اى بوده كه از جانب آن امام به يكى از اصحابش نگاشته شده ، و در نقل آن بعضا تلخيص گشته است .

236