يعنى كسى كه مجبور به شركت در لشكر سفيانى بوده اگر چه در آخرت مانند شخص داوطلبى كه با ميل و اراده خود شركت كرده ، نيست اما او نيز به زمين فرو مىرود .
روايتى ديگر از پيامبر ( صلى الله عليه وآله ) نقل شده كه فرمود :
" در شگفتم از قومى كه قتلگاهشان يكى اما خاستگاهشان متفاوت و گوناگون است ، پرسيدند : اى رسول خدا چرا چنين شود ؟ فرمود : چون در ميان آنها افرادى مجبور و بى ميل و مخالف وجود دارد " .
يعنى كسانى كه در يك محل و در يك زمان از دنيا مىروند ، خداوند با توجه به نيت ها و انگيزه‌هايشان در قيامت آنها را مورد حسابرسى و مؤاخذه قرار مىدهد ، زيرا برخى از آنها به اكراه و بخاطر ترس از جان و ناموس خود و بعضى به اجبار و گروهى ديگر داوطلبانه و با رغبت در آن لشكر شركت مىكنند .
روايتى شمار نفراتى كه به زمين فرو مىروند را دوازده هزار نفر ذكر كرده ، نه هفتاد هزار نفر . و روايتى ديگر مىگويد كه يك سوم آنها به زمين فرو مىروند و يك سوم ديگر چهره‌هايشان به پشت سر برمىگردد و يك سوم باقيمانده سالم مىمانند . " [1] * * آغاز عقب‌نشينى سفيانى پس از فرو رفتن لشكر سفيانى در زمين ، ستاره بخت او رو به افول مىگذارد ، و اختر سعادت حضرت مهدى ( عليه السلام ) رو به اوج و درخشندگى مىنهد .
روايات ، بعد از اين واقعه ، نقش نظامى ديگرى براى سفيانى در حجاز بيان

[1] نسخه خطى ابن حماد ص 90 - 91 .

140