آن روز كشته مى شد شهيد بود . [1] ابن ابى الحديد گويد : و بيشتر دشمنان آن حضرت اهل بصره بودند كه از طرفداران عثمان به شمار مى آمدند و كينه هاى جنگ جمل در دلهاشان نهفته بود . آن حضرت كمتر با مردم مىجوشيد و در دين خدا سخت گير بود و با علم به دين و پيروى حق از خشم و رضاى احدى باك نمى داشت . [2] 8 - جرج جرداق گويد : شمار كسانى كه از آن حضرت بريدند و به معاويه پيوستند به كثرت شمار كسانى كه دنيا را تنها براى خود مى خواهند افزايش مى يافت ، و سرشت همه مردم چنين نيست كه حق را تاب بياورند و حق بگويند و به حق عمل كنند و نيز طبع همه آنان چنين نيست كه على را دوست بدارند كه به حق بر خود و وابستگان و همه مردم سخت مى گرفت . . . پس چگونه به معاويه نپيوندد و دست از على نكشد آن كارگزارى كه على عليه السلام به او پيغام مى دهد : ( به خدا سوگند كه اگر به من خبر رسيد كه در اموال عمومى مسلمانان خيانت ورزيده اى ، كم باشد يا زياد ، چندان بر تو سخت گيرم كه تهيدست و گرانبار و سرافكنده بمانى ) ! [3] و يا آن ديگرى كه اين نامه را از على دريافت مى دارد : ( و به من خبر رسيده كه زمين را برهنه ساختى و هر چه زير پايت بود گرفتى و هر چه زير دستت آمد خوردى ، زود حساب درآمدها و هزينه هايت را برايم بفرست ) . [4] چگونه مردم عادى مى توانند به اين سطح بلند از صفت انسان حق برسند و مرد سرشناس و والى آنها بپذيرد كه على به او بگويد : ( اگر آنچه از تو به من

[1] - شرح نهج البلاغة 4 / 89 .
[2] - همان / 94 .
[3] - نهج البلاغة ، نامه 20 .
[4] - همان ، نامه ، 40 .

853