و هر گاه ديديد خداى متعال آنچه بنده دوست دارد به أو مىدهد و حال آنكه آن بنده به گناه و معصيت خود ادامه مىدهد پس بدانيد اين استدراج است براي آن بنده . خدا مىفرمايد : به زودى آنها را به عذاب مىافكنيم از جايى كه فهم آن نكنند .
معنى استدراج اين است كه : خداى متعال بنده را در اثر اعمال زشتش تدريجا جزا مىدهد به نحوى كه خود بنده نمىداند و مغرور مىشود به نعمتهاى الهى تا اينكه به يك بار نعمتها از أو سلب مىشود و به حسرت مبتلا مىگردد .
پس كسى كه در نعمت الهى واقع است أولا بايد در شكرگزارى كوشش كند و ثانيا خائف از سلب نعمت باشد و از خدا بخواهد كه أو را موفّق بدارد به شكر نعمت و هميشه خود را مقصّر بداند و به درگاه خدا اظهار شرمسارى و تضرع و زارى نمايد . سئل ابن عباس عن صفة الَّذين صدقوا الله للمخافة فقال هم قوم قلوبهم من الخوف قرحة محزونة و أعينهم باكية و دموعهم على خدودهم جارية يقولون كيف نفرح و الموت من ورائنا و القبر موردنا و القيمة موعدنا و على الله عرضنا و شهودنا جوارحنا و الصراط على جهنم طريقنا و على الله حسابنا فسبحان الله و تعالى فإنا نعوذ به من السن واصفة و اعمال مخالفة مع قلوب عارفة فان العمل ثمرة العلم و الخوف ثمرة العمل و الرجاء ثمرة اليقين .
از عبد الله بن عباس سؤال شد كساني كه از خدا مىترسند صفات و علامات آنها چيست ؟ فرمود : آنها كساني هستند كه قلبهاى آنها از ترس خدا مجروح و محزون است . و چشمان آنها گريان است و أشك آنها بر صورتهايشان جارى است . مىگويند : چگونه

301