دين . و على هذا القياس ، احوال ساير الناس من حيث الصحّة و الالتباس و الغناء و الافلاس و الترقّى و الانعكاس فاعتبر ، بهذا المقياس و الاقتباس احوال سائر الاناس فانّه خير مقياس و اساس في الفراسة و الافتراس [1] پس از مشاهدهء اين اخبار و آثار ، و تجربه و اختبار و عبرت و اعتبار ، معلوم است به حسن الفطرة و البداهة چنانچه خالق و رازق و مدبّر و مسخّر عالم نيست ، مگر خلَّاق عالم و مصوّر بنى آدم .
هم چنين به هيچ تدبير و تسخير و نظم و تنظيم و حكمت و تحكيم و علم و تعليم و فهم و تفهيم و دين و تدوين و حسن و تحسين در عالم نيست ، مگر شوراى ملى و آراء كلَّى و توحيد « لا فتى الَّا على لا سيف الَّا ذو الفقار » و ما عداه نار و عار و ذلّ و صغار و شعبدة السحرة و مسخرة الكفرة [2] .
فان قلت [3] : مشهود و معهود است استقامت سلطنت دول و نحل باطله ، مخالفت تمام اهل شرع و ملل بدون ملل و علل بلا فتور و زلل و بلا اختلال و خلل [4] .
قلت [5] در جواب مقرون به صواب أولا اجمالا به اين كه شبهه مصادم [6] ضرورت نمىشود ، قطعا . و عذر و معذرت خطاء نيست ، عقلا ، چرا كه حكمت

[1] پس در نظر آور بر همين مقياس ، احوال ساير مردم را ، چه اين بهترين مقياس و اساس در فهم و دريافت است .
[2] و جز آن هر چه هست آتش ، ننگ ، ذلت و خوارى و نيرنگ ساحران و ريشخند كافران است .
[3] فان قلت پس اگر [ اشكال كنى ] و به گويى .
[4] خلل : و هن ، فساد ، تباهى .
[5] قلت : گويم .
[6] مصادم : صدمه زننده .

205