از دعا به دست نمى آيد . و هيچ درى نيست مگر اينكه در اثر زياد كوبيدن ، براى صاحبش باز مى شود ) .
و در مورد تأثير گناه و نيكوكارى مى فرمايد : ( من يموت بالذنوب اكثر ممن يموت بالاجال و من يعيش بالاحسان اكثر ممن يعيش بالاعمار ) [1] يعنى : ( كسانى كه با گناهان مىميرند ، بيشترند از كسانى كه به مرگ طبيعى مىميرند . و كسانى كه با نيكوكارى زندگى مى كنند ؟ بيشترند از كسانى كه با عمر اصلى زندگى مى كنند ) .
در مورد صدقه نيز مى فرمايد : ( ان الصدقة تدفع ميتة السوء عن الانسان ) . [2] يعنى : ( صدقه ، مرگ بد را از آدمى دور مى كند ) .
على هذا ، همان طورى كه علل مادى مى توانند سرنوشت ساز باشند ، عوامل معنوى نيز ممكن است در پيدايش پديده ها مؤثر باشند و در زمره علل و اسباب پيدايش حوادث اين جهان قرار داشته باشند .
توبه و دعا مى تواند يونس و قومش را از ورطه هلاكت نجات دهد ، صله رحم مى تواند عمر را زياد كند . اذيت به ديگران و ستم به بندگان خدا ، ممكن است مايه هلاكت و سقوط گردد ، پرهيزگارى و احسان به ديگران ممكن است مايه فراوانى نعمت و آسايش در زندگى شود و . . حال چگونه اين عوامل معنوى مى توانند چنين نقش سرنوشت سازى را داشته باشند و در زمره اسباب و مسببات اين عالم قرار گيرند ، خود بحثى است كه از حوصله اين رساله بيرون است .
* * *

[1] - سفينة البحار ، ج 1 ، ص 488 .
[2] - بحار الانوار ، ج 4 ، ص 122 .

132