اساس كارهاى قبيح ، قضا و قدر خداوند متعال براى بنده است . از سوى ديگر به اجماع مسلمانان ، رضايت به كار قبيح و حرام است . پس عدم رضايت به فعل قبيح واجب است .
حال اگر كار قبيح ، قضاى خداوند متعال باشد ، لازم مىآيد كه يكى از دو مقدمه باطل باشد و در نتيجه اينگونه شود : عدم وجوب رضا به قضا و قدر الهى و يا وجوب رضا به كار قبيح و اين هر دو خلاف اجماع است . امّا بر اساس عقيدهء اماميه و معتزله كه مىگويند :
خداوند متعال از انجام كارهاى قبيح و زشت منزّه است و جز حكمت و عدل و صواب ، چيزى انجام نمىدهد ، و شكى در وجوب رضاى به اين امور ، نيست ؛ رضا به قضا و قدر خداوند متعال واجب است و از آن خرق اجماع مسلمانان لازم نمىآيد ، چنانكه ترك رضاى به قضاى خداوند متعال و رضايت به كارهاى قبيح هم ، ترك اجماع است .
فضل مىگويد :
پيش از اين گذشت كه وجوب رضا به قضاى خداوند متعال ، مذهب اشاعره است .
در همانجا بطلان لزوم نسبت دادن فعل قبيح به خداوند را ديديد و نيز دانستيد كه اصلا چنين نسبتى لازم نمىآيد . زيرا خلق قبيح ، فعل خدا نيست و نسبت به خداوند ، هيچ فعل قبيحى وجود ندارد . پاسخ اين مطلب كه : « كارهاى قبيح قضا و قدر خداوند متعال براى بنده است . » اين است كه كارهاى قبيح مقتضيات است نه قضا و قضا ، فعل خداوند است امّا قبيح ، مخلوق است نه فعل . ما از آن دو مقدمه ، وجوب رضا به قضا و قدر خداوند متعال را انتخاب مىكنيم و به قبيح راضى نيستيم . از سوى ديگر ، چنانكه ديديد ، قبيح ، قضا نيست بلكه مقتضى است و از اين عقيده خرق اجماع مسلمانان لازم نمىآيد .
من مىگويم :
بيان كرديم كه خلق قبيح ، فعل خداوند است ، و در صورتى كه مغايرت بين فعل و خلق را هم بپذيريم ، باز از لحاظ قبيح بودن مثل فعل است . اى كاش مىدانستم كه چرا وى از پذيرش اين مطلب كه خلق همان فعل است ، سرپيچى مىكند امّا گمان مىبرد كه نسبت به خداوند متعال هيچ كار قبيحى وجود ندارد ، پس بايد فعل قبيح براى خداوند و تسميه خلق به فعل جايز باشد ، خصوصا كه از نظر اشاعره در افعال حسن و قبح عقلى وجود ندارد . اين سخن از اين حكم وى بدتر نيست كه گفت : قضاى خداوند به فعل قبيح تعلق مىگيرد - تعالى الله عما يقول الظالمون .
در بيان فرق بين قضا و مقضى ، پيش از اين گذشت كه هيچ دردى را دوا نمىكند زيرا در رضا و عدم رضا ، بين قضا و مقضى تلازم وجود دارد . گذشته از اين ، كارهاى قبيح

308