هفتگانه است و نصف آن الفست و لام و ميم و را و كاف و ها و يا و عين و سين و حا و نون و نه حرف از حروف بدل كه يازده حرفست بر طريقى كه سيبويه آورده و ابن جنى اختيار كرده و جامع آنست ( اجد طويت منها ) و شش حرف از اين شايع و مشهورند كه اهطمين جامع آنست و بعضى هفت ديگر را بر آن افزوده‌اند كه آن لام است در اصيلان كه بدل نونست و صاد و زا در صراط و زراط كه بدل سيناند و فا در جدف كه بدل ثاء مثلثه است كه بمعنى قبر است و عين در اعن كه بدل همزه مكسوره است و تا در تروغ الدلو كه بدل فا است و با در باسمك كه بدل ميم است پس بنا بر اين حروف بدل هيجده باشند و نه حرف از آن كه در حروف مقطعه‌اند حروف اهطمين است كه سته شايعه مشهوره‌اند و لام و صاد و عين و نصفى اقل از حروفى كه مدغم ميشوند در مثل خود و در مقارب خود مدغم نميشوند و آن پانزده حرفند ( همزه و ها و عين و صاد و طا و ميم و يا و خا و غين و ضاد و فا و ظا و سين و زا و واو ) و نصفى اقل آن ( همزه است و ها و عين و صاد و طا و ميم و يا ) و نصفى اكثر از حروفى كه مدغم ميشوند در مثل و مقارب خود و آن سيزده حرفند كه ما عداى حروف مذكوره‌اند نصف اكثر آن ( حاست و قاف و كاف و را و سين و لام و نون ) و اكثريت آن به جهت آنست كه ادغام متضمن خفت و فصاحت است و نصفى از چهار حرف كه مدغم نميشود در آنچه مقارب آنست و مقارب آن در او مدغم مىشود و آن ( ميم است و زا و سين و فا ) و چون حروف ( زلقيه ) كه اعتماد ايشان بزلق لسان است شش است كه جامع آنست ( رب منفل ) و حلقية كه ( حا و خا و عين و غين و همزه و ها ) است كثير الوقوعند در كلام دو ثلث آن در حروف مقطعه مذكور شده و چون ابنيهء مزيد از سباعيه متجاوز نيست از اين جهت هفت حرف از زوايد عشره كه آن حروف ( اليوم تنساه ) است در آن مذكور شده تا تنبيه باشد بر آنكه ابنيهء مزيد از هفت حرف متجاوز نيست و اگر كسى تتبع جميع كلم و تراكيب آن كند بر او ظاهر خواهد شد كه حروف اجناس مذكوره كه مذكور نشده‌اند در مفاتيح سور كمتر از حروفند كه مذكور شده‌اند در آن و اينكه حروف مقطعه بعضى مفرد واقع شده‌اند چون ق و ص و بعضى ثنائيه مانند حم و بعضى ثلاثيه مثل الم و بعضى رباعيه چون المص و بعضى خماسيه مانند كهيعص به جهت ايذانست به آنكه متحدى بمركبست از كلمات اهل عرب كه اصول آن كلمات مفرده اند و مركبه از دو حرف تا بپنج حرف و ذكر سه مفرد كه آن ق و ص و ن است در سه سوره به جهت آنست كه كلمهء مركب از سه حرف در اقسام ثلثه يافت مىشود كه اسم و فعل و حرف است و ذكر چهار ثنائى كه طه و يس و طس و حم است براى آنست كه آن در حرف بدون حذفست چون بل و در فعل بحذف چون قل و در اسم به غير حذف چون من و بحذف چون دم و ايراد آن در نه سوره به جهت وقوع آنست در هر يك از اسم و فعل و حرف بر سه وجه كه آن فتح و ضم و كسر است و در اسما مانند ( من و اذ و ذو ) و در افعال