بزرگواران را به عنوان فقيه معرّفى كرد ، ليكن چون در ميان شاگردان ايشان - بويژه شاگردان صادقين عليهما السّلام - افرادى بودند كه در عين اين كه غالبا فقط ناقل احاديث آنان بودند و هيچ گاه در آن تصرفى نمىكردند با اين حال از اين جهت كه داراى فهم و استنباط خاصّى بودند مىتوان بر آنان اطلاق فقيه كرد .
صاحب كتاب تأسيس الشيعه در فصل دهم در بارهء پيدايش علم فقه بحث مىكند و از برخى از ياران ائمّه به عنوان پايه گذاران علم فقه نام مىبرد . [1] وى فقهاى اين دوره را در سه گروه آورده است ، در گروه اول تنها يك نفر را ، در گروه دوم سه فقيه را و در گروه سوم چند طبقه از فقها را ذكر كرده است :
گروه اول :
علىّ بن أبى رافع .
أو در ولاء ( مولى ) رسول الله صلَّى الله عليه و آله و از فقهاى شيعه و از خواصّ امير المؤمنين بود . نجاشى در معرّفى مصنّفان شيعهء اماميه از عليّ بن أبى رافع كه از تابعين شيعه و ياران امير المؤمنين عليه السّلام و كاتب ايشان بود ياد مىكند ، و مىنويسد : . . حفظ [ علىّ بن أبى رافع ] كثيرا و جمع كتابا فى فنون الفقه : الوضوء و الصّلاة و سائر الأبواب ، تفقّه على أمير المؤمنين و جمعه فى أيامه . . .
گروه دوم :
سعيد بن مسيّب ( 94 ه ) .
سعيد بن مسيّب بن حزن بن أبى وهب قرشى مدنى يكى از فقهاى هفت گانه ( سبعه ) بود . ( - 4 - 2 - 2 ) قاسم بن محمّد بن أبى بكر ( 101 ه يا 102 يا 108 ) .
وى يكى از فقهاى مدينه بود ( - 4 - 2 - 2 ) ابو أيّوب مىگويد : از او برتر نديده‌ام .
ابو خالد كابلى [2] .
در حديثى آمده است كه سعيد بن مسيّب ، قاسم بن محمد و ابو خالد كابلى از ثقات على بن الحسين و ياران ايشان بوده‌اند . [3] گروه سوم در سه طبقه :
طبقه اول . فقهايى كه از أصحاب امام باقر و امام صادق عليهما السّلام بوده‌اند :

[1] . تأسيس الشيعه ، 298 - 302 .
[2] . در اين كه ابو خالد كابلى يك نفر بوده يا دو نفر ، يكى اكبر به نام وردان و لقب كنگر و ديگرى اصغر ، ميان صاحبان رجال اختلاف است . ( رك . رجال شيخ طوسى ، تنقيح المقال ، قاموس الرجال و معجم رجال الحديث . )
[3] . تأسيس الشيعه ، 299 .

123