در مورد قياس ، أبان بن تغلب مىگويد : به امام صادق عليه السّلام گفتم : چه مىفرمايى در بارهء كسى كه يك انگشت زنى را قطع كرده است ، فرمود : بايد ده شتر بدهد ، گفتم : دو انگشت قطع كرده ، فرمود : بيست شتر ، گفتم : سه انگشت قطع كرده ، فرمود : سى شتر ، گفتم : چهار انگشت قطع كرده ، فرمود : بيست شتر ، گفتم : سبحان الله ، سه انگشت قطع كند در آن سى شتر است ، چهار انگشت قطع كند در آن بيست شتر است ؟ ! در آن هنگام كه در عراق بوديم اين سخن به ما مىرسيد و ما از آن كس كه گفته است براءت مىجستيم و مىگفتيم : آن كس كه آن سخن را آورده شيطان است ، حضرت عليه السّلام فرمود : ساكت اى أبان تو مرا به قياس اخذ كرده اى در حالى كه چنانچه سنت قياس شود دين از بين مىرود ، اين حكم رسول الله صلَّى الله عليه و آله است ، زن تا ثلث ديه با مرد مساوى است همين كه به ثلث رسيد زن به نصف برمىگردد . [1] در مقابل راه و روش اهل سنّت ، دانشمندان شيعهء اماميّه علاوه بر احاديث وارده از پيامبر صلَّى الله عليه و آله و ائمهء معصومين عليه السّلام كه اين خود تقريبا براى استنباط احكام كفايت مىكرد ، به ادلَّهء عقليّه مستقله و غير مستقله از قبيل ملازمهء بين حكم عقل و شرع ، ملازمهء بين وجوب شىء و وجوب مقدمه و مانند اينها ، استناد مىكردند و پاره اى از احكام را استنباط مىكردند . از اينها گذشته در موارد عدم وجود دليل ، براى به دست آوردن وظيفهء عملى به موجب ادلهء عقليه و نقليه به اصول و قواعدى به نام اصول عمليّه استناد مىكردند و وظائف عمل خود را به دست مىآوردند . اين اصول عبارتند از اصل براءت ، استصحاب ، اشتغال و تخيير . و همين طور به قواعد كلَّى فقهى بسيارى كه از ادله به دست آورده و مىتوانستند به وسيلهء آنها مشكلات فقهى خود را حلّ كنند ، از قبيل اصل صحّت عقد ، اصل لزوم عقد ، قاعدهء لا ضرر . در موارد شبهات موضوعيّه نيز براى به دست آوردن موضوعات احكام از أمارات و اصول متعدّد موضوعى كه دانشمندان آنها را در كتب قواعد فقهى خود گرد آورده‌اند استفاده مىكردند . بديهى است با اين وصف پيروان خود را از عمل به قياس ، استحسان ، مصالح مرسله و غيرها بىنياز ساخته‌اند .
امتياز سوم .
در اوائل اين دوره نقل حديث چندان شيوع نداشت ولى در زمان صادقين عليهما السّلام نقل حديث شيوع پيدا كرد . در اين بين افرادى هم پديد آمدند كه به

[1] . رسائل ، مبحث قطع و كتاب من لا يحضره الفقيه ، باب جراحت و قتل .

121