امتيازات منفى به طور خلاصه عبارت است از :
امتياز اول .
به نظر مىرسد كه در اين دوره پيروى و لا اقلّ وابستگى به پيشوايان مذاهب فقهى يك ضرورت مذهبى شده و حالت تقدّس و شعاريّت به خود گرفته است ، چنان كه اگر كسى به پيامبر اسلام صلَّى الله عليه و آله وابستگى نداشته باشد نمىتواند ادعاى اسلام كند ، همين طور كسى كه به پيشوايان مذاهب فقهى وابسته نباشد نمىتواند ادعاى سنى بودن داشته باشد ، لذا با اين كه برخى از بزرگان نيمهء اول اين دوره به طور قطع از برخى از پيشوايان مذاهب فقهى خود كمتر نبودند ، با اين حال به هيچ وجه حاضر نبودند وابستگى خود را به يكى از ائمهء فقه از دست بدهند . در ادامه اين بخش ( - 4 - 5 - 2 ) برخى از بزرگان نيمهء اول اين دوره را نام خواهيم برد و همين معنى معناى عدم استقلال و جايگيرى روح تقليد است در بين فقيهان اين دوره .
امتياز دوم .
امتياز ديگر اين است كه ارتباطات علمى دانشمندان با يكديگر ، خصوصا دانشمندان سرزمينهاى مختلف از ميان رفته بود حتّى مردم عادى هم چندان به رجوع به اهل علم احساس نياز نمىكردند .
امتياز سوم .
فقها به طور مستقيم از كتب پيشوايان ، خصوصا در صورتى كه پيشواى مذهبى خود آنان نبودند استفاده نمىكردند ، أحيانا به طور غير مستقيم اقوال آنان را از كتب ديگر پيروان اخذ مىكردند .
امتياز چهارم .
كتب تحقيقى بلكه حتّى تتبّعى تأليف نمىشد ، اگر أحيانا تأليفى صورت مىگرفت تلفيقى بود از كتب ديگران ، و چه بسا چنان كه اشاره شد اختصاراتى بود مخلّ از آن كتب . امتيازات ديگرى از اين دست را مىتوان بر اين امتيازات افزود .
فقهاى دورهء پنجم 4 - 5 - 2 در اين دوره اجتهاد به نهايت ضعف رسيد و بتدريج اهل سنّت حق اجتهاد و اظهار نظر را از خود سلب كردند . بنا بر اين در اين دوره با فقهايى نام آور برخورد نمىكنيم و از اجتهاد و تحقيق در اين عصر خبرى نيست و تنها با تلخيصات آثار گذشتگان مواجه مىشويم كه گاهى هم مخلّ بوده است . به هر حال در اينجا به معرفى برخى از علماى اين دوره اشاره مىكنيم :
نسفى ( 710 ه ) ، عبد الله بن احمد بن محمود ، صاحب كنز الدقائق و غيره . ( الاعلام ، 4 / 67 ، الفوائد البهية ، 101 ، الجواهر المضيئة ، 1 / 270 )

109