امتياز هفتم . به وجود آمدن اصطلاحاتى چون فرض ، واجب ، سنّت ، مندوب و مستحب .
امتياز هشتم . پيدايش فقيهان بزرگى كه در آينده به معرفى اجمالى آنان خواهيم پرداخت .
كتابهاى مهم در دورهء سوم 4 - 3 - 2 در اين دوره از پيشوايان مذاهب و از شاگردان آنان كتابهايى به يادگار مانده است كه به نام برخى از آنها اشاره مىشود :
كتابهاى حنفيه :
1 . كتابهاى متعددى كه از ابو يوسف ، شاگرد ابو حنيفه ، باقى مانده است . نام اين آثار در كتاب فهرست ابن نديم آمده است . يكى از آنها كه هم اكنون در دست است كتاب خراج است .
2 . كتاب اختلاف ابو حنيفه و ابن ابى ليلى كه قسمتى از مسائل آن در كتاب تاريخ التشريع الاسلامى آمده است . [1] علاوه بر آن ، مسائلى در كتاب الام شافعى موجود است كه در آنها نظر ابو يوسف با رأى ابو حنيفه و ابن ابى ليلى موافق است و گاهى شافعى رأى ديگرى را در آن مسائل برگزيده است .
3 . كتاب سير اوزاعى كه در آن مسائلى از جهاد نقل شده كه ابو حنيفه و اوزاعى در آن اختلاف نظر دارند . [2] 4 . كتابهاى الجامع الصغير ، الجامع الكبير ، المبسوط ، السير الصغير ، السير الكبير ، محمد بن الحسن شيبانى .
5 . كتاب كافى كه آن را محمد بن احمد مروزى در اوائل قرن چهارم در معانى كتب محمد بن الحسن نوشته است .
6 . كتاب الردّ على اهل المدينة كه محمد بن الحسن آن را در مسائل اختلافى بين ابو حنيفه و اهل مدينه نوشته و شافعى آن را در كتاب الام آورده است و گاهى ابو حنيفه و گاهى اهل مدينه را تاييد كرده است . اين كتاب اخيرا در چهار جلد چاپ شده است .
7 . كتاب الآثار محمد بن الحسن كه در فهرست نيامده ولى صاحب تاريخ التشريع

[1] . ص 241 .
[2] تاريخ التشريع الاسلامى ، 249 .

81