خردپذير ، هر چند در باورپذيرى آدميان نقش اساسى دارد ، و مورّخ و خواننده هر دوان يكباره بدان دل مىبندند و آن را ملموس و پذيرفتنى مىيابند ، در بازنگرى و ادراك حوادثى كه در سرگذشت بشر پيش از تاريخ به نقل و بازگفت مىخوانند و آن را در مايه هاى فرا واقعى باز مىيابند ، كوششى خردمندانه در تبيين تاريخ مبذول مىدارند و بن مايهء سرگذشت آدمى را باز مىشناسند ، و پرده از راز ناكى آن روزگار خيالانگيز به يكسو مىزنند .
بر آدمى چه گذشته است ؟ پيدايى بشر از كجاست ؟ ماجراها و سرنوشتهاى بازگفته در افسانه ها چه خاستگاهى دارد ؟ براى پاسخگويى بدين پرسشها است كه مرز اسطوره و تاريخ به رشته هايى نامريى به هم پيوند مىيابد ، و از همين جا است كه پايگاه بلند طبرى والايى مىگيرد . دلبستگى به مسموعاتى كه از مرز واقعگرايى دور مىگردد و به رنگ و نقش سحر آفرينيهاى اسطوره ها و افسانه ها ، باورهاى قلبى را استوارى مىبخشد ، و نمىتوان آن را از خاطره هاى ازلى ذهن باز سترد .
با باز خواندن تاريخنامهء طبرى ، بويژه دفتر نخستين ، پيش درآمد دلپذير بخشهاى اسطوره‌اى و حماسى شاهنامهء فردوسى به آبشخور نخستين خود باز مىگردد .
گوناگونى اسطوره ها و رنگارنگى داستانهاى آيينى و ملَّى كه ريشه در باورهاى آدمى دارد ، مايهء آغازين را فرا مىنمايد . آميزه هاى اسطوره هاى ايرانى و اساطير سامى به روشنايى مىگرايد ، و اين همه خوانندهء پژوهنده را با گسترهء داستان بشر آشناتر مىسازد .
بىجا نخواهد بود كه از نثر ساده و استوار و دلپذير ترجمهء كهن تاريخنامهء طبرى ياد شود . براستى مترجمان چيره دست تاريخنامه . . . در كار ترجمه به مرز آفرينش هنرى دست مىيابند . نقل داستانها و تاريخ چندان پخته و سخته باز گو مىشود كه خواننده را سرشار از التذاذ مىكند .
آنگاه كه من بنده بخش ايران و اسلام تاريخنامهء طبرى را كه هنوز متنى چاپى و منقّح و آراسته از آن در دست نبود ، به سال 1366 ه - خ در سه مجلَّد نزديك به دو هزار صفحه آراستم و با يادداشتها و تعليقاتى گسترده و مبسوط در خورد بضاعت اين

مقدمه 13