مقام علمى و وسعت معلومات و اطلاعات طبرى چنانكه ازين پيش گفتيم ، در ميان دانشمندان بزرگ ايرانى و نوابغ مشهور اسلامى ، در دورهء اسلام كمتر دانشمندى از جهت توسعهء دايرهء معلومات و تبحر در هر يك از آنها مانند طبرى برخاسته است . طبرى با اينكه در اغلب علوم متداول عصر خود سر رشته داشت در هر يك نيز تبحر و تخصص داشت و با كثرت تأليفات - كه سابقه و لاحقه ندارد - هر يك از كتب او در نهايت اتقان و استحكام است . تمام دانشمندان اسلامى اذعان دارند كه كمتر كتابى به صحت و استحكام تاريخ بزرگ طبرى ( در تاريخ عالم ) و تفسير بزرگ او نوشته شده است .
ابو محمد عبد العزيز پسر طبرى كه خود از دانشمندان بوده گفته است :
« طبرى از حيث فضل و دانش و هوش داراى مقامى بود كه هر كس ويرا ديده و شناخته بود منكر آن نميشد ، زيرا وى چندان از علوم اسلامى جمع كرده بود كه هيچكس ديگر بپايهء او درين قسمت نرسيده است و نيز باندازه‌اى كتب و رسالات نوشته است كه از هيچيك از علما و فقهاى اسلامى آن اندازه كتب نوشته و منتشر نشده است . طبرى در علوم قرآن و قراآت مختلف و علم تاريخ پيغمبران ، خلفا و پادشاهان و همچنين از اختلاف فقهاء با ذكر روايت ( چنانكه در كتب : بسيط و تهذيب و احكام قراآت ديده مىشود ) تبحرى بسزا و مهارتى كامل داشت . در روايات كتابهاى مذكور بسخنانى كه در ميان مردم رد و بدل ميشد و به اجازاتى كه از علما به كسانى داده ميشد اعتماد نميكرد بلكه به عين اسناد مشهور استناد مينمود . طبرى در علم لغت و نحو هم فضل و اطلاع كامل داشت چنانكه اين قسمت را در كتاب تفسير و كتاب تهذيب كه در آن شرح حالش را نوشته تذكر داده است ، همچنين در علم جدل مهارتى بسزا داشت . نقضهائى كه وى بر مخالفانش كرده و در كتبش نوشته است خود بهترين دليل است كه او ازين علم نيز بهرهء كافى و وافى داشته است . » ابو جعفر طبرى با اينكه عالمى متبحر و فقيهى جامع و محدثى بى بديل بود ، از علوم ادب و شعر و لغت نيز حظى وافر و اطلاعى كامل داشت . ثعلب كه يكى از علماى

24