علمى مطلب و به عبارت ديگر جنبهء ارزش نظرى مطلب است . جنبهء ديگر از آن جهت كه خير و نافع و مفيد است و به عبارت ديگر جنبهء ارزش علمى مطلب است . اين دو جنبه را - ولو ذهناً و فرضاً - مىتوان از يكديگر تفكيك كرد ، يعنى ممكن است فرض كرد يك چيز حق باشد ولى خير و نافع نباشد و يا برعكس حقيقت نباشد ولى مفيد باشد و آثار سودمندى داشته باشد ، گو اينكه به حسب واقع ملازمه اى هست بين حق و مفيد * ( ( فَأمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَأمّا ما يَنْفَعُ النّاسَ فَيَمْكُثُ فِى الاْءرْضِ كَذلِكَ يَضْرِبُ الله الاْءمْثالَ ) ) * .
در ورقه هاى « عدالت اجتماعى » و ورقه هاى « عدالت اجتماعى در اسلام » بحث كرديم كه عدالت كه شرط اوّلى حيات اجتماعى است ، مشروط به دو چيز است : يكى قانون عادلانه و دوم ايمان به عدالت كه در مقام عمل ، قوا از داخل وجود خود كنترل شود . قانون تا ايمان در كار نباشد كنترل كننده نيست . افراد نيز قادر نيستند افراد ديگر را كنترل كنند . نمىتوان جامعه را آنچنان از لحاظ نيرو متعادل كرد كه همه همديگر را جبراً كنترل كنند ، بالاخره اين توازن بهم مىخورد يا آنكه از نظر يكديگر مخفى بمانند و احتياج است به ايمان به عدالت . ايمان به عدالت جز در پرتو ايمان به خداى عادل پيدا نمىشود ايمان - كمال شخصيت ، بسط شخصيت راسل در زناشويى و اخلاق صفحهء 64 مىگويد :
« كارى كه منظور از آن فقط درآمد باشد نتايج مفيدى بار نخواهد آورد . براى چنين نتيجه اى بايد كارى پيشه كرد كه در آن ايمان به يك فرد ، به يك مرام يا يك غايت نهفته باشد . و عشق نيز اگر منظور از آن فقط وصال محبوب باشد كمالى در شخصيت ما به وجود نخواهد آورد و كاملًا شبيه كارى است كه براى پول انجام مىدهيم . براى وصول به

487