شرايط آنها آگاه شود و از طرف ديگر با اراده و تصميمى قوى اجرا نمايد . از نظر اجتماعى نيز كه به عنوان « امر به معروف و نهى از منكر » ناميده مىشود از طرفى آگاهى و بصيرت به جريانات و تحولات و آنچه در بطن تاريخ نهفته است و در زير پرده مستتر است لازم است و قهراً همان طورى كه مورد مسؤوليت فرد اجتماع است ، فرد به كمك اجتماع نيز بايد انجام دهد يعنى آگاهى بايد اجتماعى و دسته جمعى و تعاونى و حزبى باشد ، تشكل و نظم و تقسيم كار لازم است و از طرف ديگر تصميم و اراده و اجرا و قطعيت اجرايى ضرورت دارد . اين تعهد اجتماعى از نظر اجرايى نيز مانند جنبه آگاهى نيازمند به تعاون و همكارى است .
به طوركلى در اسلام اصل « تعاون » توصيه شده است . اين اصل ، توصيه اجرايى اصل امر به معروف است چه از نظر آگاهى به اوضاع و چه از نظر اجراى عملى .
3 . مكرر گفته‌ايم كه عناصر مؤثر در نهضت حسينى ، در اينكه امام حركت و نهضتى بكند كه منتهى شد به فاجعه اى از يك طرف و حماسه اى و درسى آموزنده از طرف ديگر ، سه عامل اساسى است و از اين سه عامل يكى ريشه اى از قبل داشت ، ديگرى در ابتداى حكومت يزيد به وجود آمد ، سومى در مدت اقامت امام در مكه پيدا شد .
عنصر اول عنصر امر به معروف و نهى از منكر و قيام براى تغيير يك اجتماع فاسد و منحرف است ، كه از كلمات امام زياد پيداست .
عنصر دوم امتناع از بيعت است .
عنصر سوم پذيرش دعوت مردم كوفه است .
عنصر اول را خود امام مطرح كرد و از روز اول مطرح كرد و جز خود امام كسى ديگر نمىتوانست اين عنصر را بيان كند . عنصر دوم و سوم را تاريخ شهادت قطعى مىدهد [1]

[1] . و در ورقه هاى « يادداشت ماهيت قيام حسينى » يادآورى كرده‌ايم كه اين سه عامل از [ نظر ] وظيفه و عكس العملى كه براى امام ايجاب مىكرده است و از لحاظ ارزش اجتماعى نهضت امام و از نظر آموزندگى تفاوت بسيارى با يكديگر دارند .

249