آنچه ابدى و دائمى است در اين جهان تغيير دائمى [1] ، جاى پاى محكمى براى ما مىسازد . ولى چون اصول ابدى به اين معنى فهميده شوند كه معارض با هر تغييرند يعنى معارض با چيزى هستند كه قرآن آن را يكى از بزرگترين آيات خدا مىداند آن وقت سبب آن مىشوند كه چيزى را كه ذاتاً متحرك است از حركت بازدارند .
شكست اروپا در اصل ابديت و شكست دنياى اسلام در اصل تغيير :
شكست اروپا در علوم سياسى و اجتماعى اصل اول را مجسم مىسازد و بىحركتى اسلام در ظرف مدت 500 سال اخير اصل دوم را مجسم مىسازد . آيا اصل حركت در اسلام چيست ؟ همان است كه به نام اجتهاد خوانده مىشود . . . انديشه اجتهاد به نظر من مبتنى بر آيه اى از قرآن است بدين مضمون : و آنان كه در ما بكوشند ايشان را به راههاى خود رهبرى خواهيم كرد . » .
عوامل ركود فقه اسلامى :
عوامل ركود فقه اسلامى : .
1 . مبارزه با حريت عقل از طرف اشاعره .
2 . طلوع و رشد تصوف زاهدانه .
3 . حمله مغول و ويرانى بغداد .
آيا فقه اسلامى قابل تحول و تكامل است ؟
( سؤالى كه آينده اسلام با آن روبرو است ) :
ص 185 :
« سؤالى كه تركيهء امروز با آن روبروست و محتملًا كشورهاى مسلمان ديگر نيز در آينده اى نزديك با آن روبرو خواهند شد اين است كه آيا فقه اسلامى قابل تحول و تكامل هست يا نه ؟ و البته پاسخ گفتن به چنين سؤالى مستلزم كوشش عقلى عظيم است و بدون شك به آن جواب مثبت داده خواهد شد . »

[1] . ؟ رجوع شود .

238