استعمار فرهنگى :
« يك نتيجهء آشكارشدن مقاصد استعمارى فرانسه آن بود كه پيكار عرب در راه استقلال ، از صورت مبارزه اى صرفاً سياسى بيرون آمد و رنگ فرهنگى نيز به خود گرفت . عربان تا زمانى كه براى برخوردارى از استقلال به يكى از دو دولت فرانسه و انگليس اميدوار بودند ، حساب تمدن غرب را از استعمار غرب جدا مىكردند و چنان كه پيشتر ديديم بسيارى از آنان تقليد از تمدن غرب را شرط پيشرفت و تجدد مىدانستند .
تفاوت فرهنگ اسلامى با فرهنگ استعمارى غرب :
ولى چون مسلم گشت كه دولتهاى غرب همگى در تاراج شرق همداستانند و لافزنيهاى آزاديخواهانه آنها جلوه اى از نيرنگ استعمارى است ، آثار ترديد عرب در ارزش خود تمدن غرب پيدا شد و اين گمان كم كم نيرو گرفت كه ادب و فلسفه و هنر و « مُد » غرب چه بسا دستاويزهاى استعمار غرب براى تحكيم سلطه سياسى خويش است . ( برعكس فرهنگ اسلامى كه ماهيت روحانىاش ايجاب مىكرد كه وسيله رهايى و نجات گرفتاران از امتهاى ديگر باشد ) .
ناسيوناليسم فرهنگى عرب :
دو عامل فكرى ديگر به پيدايى ناسيوناليسم فرهنگى عرب يارى كرد : يكى آرزوى ديرين عرب براى بازيافتن هويت خود كه برخى از نويسندگان عرب را بر آن مىداشت تا بر روى « خصايص ناب » انديشه عرب تكيه كنند و مبارزه با استعمار فرهنگى را در كنار استعمار سياسى و اقتصادى شعار خود قرار دهند . و خودآگاهى عرب براى آنكه بتواند پايه هاى استوارترى بيابد ناگزير بود كه از ديدگاه تاريخ گذشته ، نفوذ عجم ، و از ديدگاه معاصر ، نفوذ معنوى غرب را خطرى براى « عروبة » بدانند ( رجوع شود به كتاب آقا شيخ محمد خالصى زاده : ( العروبة فى دارالبوار ) ) .
عامل ديگر ، شيوه فكر گروههايى مانند « اخوان المسلمين » بود كه برخورد عرب را با غرب ، نه ستيزه اى تصادفى بلكه نتيجه پرهيزناپذير برخورد اسلام و مسيحيت مىشمردند و هجوم استعمار غرب را بر جهان اسلامى ، شكلى تازه از جنگهاى صليبى مىديدند .
به نظر آنان ، غرب آنگاه توانست بر سرزمينهاى اسلامى فرمانروا شود

207