مىشود ) .
نهضت ميهن پرستى ( ميهن پرستى و تجدددينى ) :
- ميهن پرستى ( همان چيزى كه اروپاييان آن را وسيله تجزيهء امت اسلامى قرار دادند ، همان چيزى كه مبتنى است يا بر آب و خاك و احساسات غيرمنطقى خودپرستانه و يا حداكثر به حسب ادعا تباين فرهنگها به حسب اختلاف تاريخها كه به هر حال با روح فرهنگ اسلامى حاكم بر ملل اسلامى مغاير است ) .
آزاديخواهى ( چيزى كه مطلوب است و مستحسن است ولى امرى غيركافى است و جنبه مبارزه با استبداد را و ضمناً با استعمار را در كشورهاى مستعمره دارد ) .
حكومت مقتدر :
- تلاش براى ايجاد حكومتى مقتدر و متمركز ( اثرش صرفاً مبارزه با قدرتهاى استعمارى است ، ولى عملًا قدرت حكومت اگر توأم با رشد مردمى نباشد منجر به استبداد مىشود و امروز استعمار هم حكومتهاى مقتدر اين گونه اى را مثل حكومت بيست ساله ايران كه مصداق « گربه شير است در برابر موش - ليك موش است در مصاف پلنگ » تأييد مىكنند .
تجدد دينى :
بيست سال مردم در زير چكمه ديكتاتور دست و پا مىزنند ولى با سه ساعت حمله خارجى كن فيكون مىشود ) .
- تجددخواهى دينى ( و اين به دو شكل پيشنهاد شده : يكى به معنى بازگشت به اسلام اوليه و مبارزه با خرافاتى كه دامنگير دين شده و از آن جمله بيداركردن مسؤوليت اجتماعى و سياسى دينى مردم كه امثال سيد جمال تبليغ مىكردند .
دين و سياست :
و ديگر به معنى جداكردن دين از سياست كه تنها خرافهء چسبيده به دين جنبه سياسى دين بلكه جنبه دينى سياست بوده است . مقصود اصلاح طلبان از قبيل على عبدالرازق اين بود كه حكام چون به حكومت خود رنگ دينى داده‌اند ، مردم را وادار به اطاعت كرده‌اند . بايد مردم بدانند كه مسأله حكومت ربطى به دين ندارد و مسأله اينكه اطاعت حكام واجب الهى است و كسى حق اعتراض ندارد از بين برود . نه مردم دخالت در سياست را يك مسؤوليت دينى بدانند و نه حكومتها را يك مقام دينى واجب الاطاعه بشمارند ) .

190