يعنى : « هيچ كس نيست مگر آنكه بعد از مردن دچار پشيمانى مىشود ، اگر نيكوكار باشد پشيمان مىشود كه چرا افزون بر اين نيكى نكرد ، و اگر بدكار باشد پشيمان مىشود كه چرا بدى را رها نكرده بود . » مضمون اين حديث مطابق با عقل و اعتبار است ، ولى شعر مثنوى و همچنين عنوان آن اشتباه است ، بدتر از آن نسبت دادن آن به پيغمبر ( صلى الله عليه وآله و سلم ) است كه در نسخه نيكلسون و انتشارات وصال چنين است ، و خود مثنوى هم قبل از اين شعر بعد از عنوان چنين گفته است :
زين بفرمودست آن آگه رسول * كه هر آنك مرد و كرد از تن نزول نبود او را حسرت نقلان و موت * ليك باشد حسرت تقصير و فوت ( 1 ) در قرآن كريم هم فرموده است :
و انذرهم يوم الحسرة . ( 2 ) « آنان را بترسان از روز حسرت » و در تفسير صافى ذيل اين آيه مباركه فرموده است : « يتحسّر الناس ، المسي على اسائته ، والمحسن على قلّة احسانه » ( 3 ) تمام مردم در روز قيامت دچار حسرت مىشوند ، بدكار بر بدكارى خويش و نيكوكار بر كمى اعمال خود . بهرحال مثنوى در اين باب و ابواب ديگر به گونه‌هاى مختلف شعر سروده ، بعضى درست و بعضى نادرست . به همين جهت است كه مىگوييم : اگر بنا است كسى به مثنوى مراجعه كند بايد داراى بصيرت و اهل دانش و بينش باشد و صحيح را از سقيم تميز دهد و از درست آن استفاده كند و خود را به گمراهى نيندازد ، و در همين باب گفته ام كه مثنوى :

1 - مثنوى : دفتر پنجم ، 604 . 2 - سوره مريم ، آيه 39 . 3 - تفسير صافى 2 / 45 .

430