له في الجواب ما ينبغي - و هو في الظاهر غير جواب ما سئل عنه ، و قد علم فرعون أنّه لا يجيبه إلَّا بذلك فقال لأصحابه * ( إِنَّ رَسُولَكُمُ الَّذِي أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ لَمَجْنُونٌ ) * أي مستور عنه علم ما سألته عنه ، إذ لا يتصور أن يعلم اصلا .
پس چون موسى عليه السلام او را جواب داد آن چنان كه علماى به امر ( يعنى آگاهان بما في نفس الامر ) بايد جواب بدهند [1] فرعون به علت ابقاى منصب خود اظهار نمود كه موسى مطابق سؤالش جواب نداده است و به حاضران از جهت قصور فهم آنان چنين وا نمود كرد كه فرعون ، اعلم از موسى است و لذا چون موسى جوابى را كه سزاوار بود داد و در ظاهر جواب سؤال فرعون نبود داد و فرعون هم مىدانست كه او جز بدين وجه جواب نمىدهد و به اصحاب خود گفت : * ( إِنَّ رَسُولَكُمُ الَّذِي أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ لَمَجْنُونٌ ) * ( شعرا : 27 ) . يعنى اين كسى كه به زعم خودتان رسول مىپنداريد علم آن چه از او پرسيدم بر او پوشيده است .
فالسؤال صحيح ، فإنّ السؤال عن الماهية سؤال عن حقيقة المطلوب و لا بد أن يكون على حقيقة في نفسه و أما الذين جعلوا الحدود مركَّبة من جنس و فصل ، فذلك في كلّ ما يقع فيه الاشتراك ، و من لا جنس له لا يلزم أن لا يكون على حقيقة في نفسه لا تكون لغيره .
فالسؤال صحيح على مذهب الحقّ و العلم الصحيح و العقل السليم ، و الجواب عنه لا يكون إلَّا بما أجاب به موسى .
پس سؤال صحيح است زيرا سؤال از ماهيت ، سؤال از حقيقت مطلوب است و ناچار مطلوب در نفس خود بر حقيقتى است . اما كسانى كه حدود را مركب از جنس و فصل قرار داده‌اند اين حد در آن چه كه اشتراك در آن راه دارد مىباشد و آن كه براى او جنس نيست لازم نيست في نفسه بر حقيقتى نباشد كه آن حقيقت براى غير آن نبوده باشد .
پس سؤال صحيح است بر مذهب اهل حق و علم صحيح و عقل سليم و جواب از آن جز آن چه موسى بدان داد نمىباشد . ( زيرا تعريف بسايط جز به لوازم بيّنهء آن نمىباشد ) . [2] خلاصه ، غرض شيخ اينكه حد به معنى جنس و فصل در حق سبحانه بلكه در همهء بسايط صادق نيست و آنى كه يعنى حق سبحانه و بسيطى كه براى او جنس نيست اين گونه نيست كه بر حقيقتى - كه غير او با او در آن حقيقت شريك نباشد - نبوده باشد .

[1] * ( قالَ رَبُّ السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَما بَيْنَهُمَا إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ ( اگر اهل يقين يعنى اهل كشف هستيد ) .
[2] هر كس خواست خدا را تعريف كند ناچار به سراغ آثارش رفته است .

569