الحقائق نامند و از اسماء ، مسمّى به اسم الله گردانند پس الله علم ذات بذاته است و احديت لازم اين ذات كه * ( قُلْ هُوَ الله أَحَدٌ ) * ، و اين وجود را ظهوراتى است كه آن را بروزات است گاه در كسوت قيود و گاه مجرد از قيود ، و ظهور در كسوت قيود گاه ايجابى باشد كه * ( الله الصَّمَدُ ) * و گاه سلبي كه * ( لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ ) * و گاه مجرد از قيود كه * ( وَلَمْ يَكُنْ لَه كُفُواً أَحَدٌ ) * چه نفى كفويت از براى اين ذات قيدى از قيود نمىشود .
و چون اين وجود را مجرد از صفات زائدهء بر ذاتش اعتبار كنى آن را حضرت احديت گويند و اين حضرت را عالم ذات ، بذاته و عالم اعيان ثابته نامند . و چون اين ذات را با جميع صفات زائدهء بر ذات اعتبار كنى آن را حضرت واحديت و الوهيت گويند و اين حضرت را عالم جبروت خوانند كه فوق ملكوت است .
و باز بدان كه صفات حق اگر متصف به لطف و رحمت بود آن را صفات جمالى خوانند و اگر متصف به قهر و غضب بود صفات جمالى .
و اگر اسماء و صفات را با جميع مظاهر خلقيه و مجالى كونيه اعتبار كنى آن را مقام فرق و كثرت و عالم ملك و شهادت گويند و اگر مظاهر خلقيه و مجالى كونيه را در ذات حق مستهلك دانى آن را مقام جمع و وحدت و عالم غيب خوانند .
اى عزيز : بدان كه نزد اهل كشف و شهود وجود مطلق يكى بيش نيست و آن وجود حق است تعالى شأنه و وجود جميع موجودات به آن حضرت منتهى است و موجودات كونيه همگى مظاهر و مرائى وجود مطلقند و اين وجود را در هر عالمى از عوالم مختلفه ظهورى است در مظاهر خلقيه و مجالى كونيه پس بدان كه حضرات كليه پنج است كه آن را حضرات خمسه گويند و هر حضرتى از آن حضرات را عالمى مىنامند .
حضرت اول ، هويت غيب مطلق است كه آن را حق و حقيقة الحقائق خوانند و آن حضرت اشاره پذير نيست و از آن حضرت راه نيست ( و در آن حضرت راه نيست - ظ ) و اين مقدار به نور كشف محقق شده است كه در اين عالم حق تعالى از ذات خود به ذات خود تجلى فرموده و آن تجلى از حضرت احديت بوده نه از امر خارج يا فيض زايد بر ذات و از آن تجلىيى در خود نفس رحمانى ظاهر كرد كه آن هيولاى كليه و عالم ذات بذاته است كه * ( لَيْسَ كَمِثْلِه شَيْءٌ ) * و هر چه هست در اوست و اين طايفه اين معنى را « تعين اول » گويند و جميع اعيان ثابته در اين حضرت به صورت عقل هويدا شد كه « اول ما خلق الله العقل » و جملهء معلومات ، صورت اين عقل آمد .

187