و حكم مراتب أعني اسلام و إيمان و إحسان ، سه مرتبه است :
اولش ، كه به حكم مرتبهء اسلام است [1] و مراد از آن چه در بيت مذكور است اين است كه گفته شد و اين درجهء اول از لوّاميّت در آن كه به قوت و غلبهء حجب از حدّ شرع مجاوزت نمايد ، با امّاريت بالسّوء مشاركند ، اما در طاعت عند المنع متباينند ، چه نفس امّاره هرگز بمنع ممتنع نشود و در طلب شهوت لجاج كند .
و دومش ، به حكم مرتبهء ايمان آن است ، كه لومش از طلب و ترك لذّات به ملازمت معاملات و خيرات و طاعات خالصا لوجه المحبوب و سير در احوال و اخلاق و مقامات ترقى كند ، تا در حال اتيان هر طاعتى و معاملتى يا تخلَّق و تحقّق به هر خلقى و مقامى ، يا بر عقب آن نظرش بر معاملتى يا خلقى يا مقامى اشرف و اعلى افتد ، و خود را بر قصور و حرمان از آن ملامت كند ، و به تحصيل آن مشغول گردد .
و سوم ، مرتبهء لوّاميّت به مقتضاى مقام إحسان آن است كه متعلَّق است به سفر السير في الله .
و امّا صفت سوم نفس اطمينان است ، قال الله تعالى : * ( يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي . . . ) * [2] و اين صفت مترتّب است بر حالتى كه سالك تمام از صفات نفسانى و لذّات و آمال و امانى اعراض كند و صاحب دل شود ، و سالك را رجوع و عود به مبدأ بر اين موقوف است ، قال الله تعالى : * ( ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً ) * [3] .
پس مىگويد : كه نفس من ، پيش از سلوك كه در مقام اسلام بود در درجهء اول لوّاميّت بود ، چون به سلوك در آمدم ، به تهذيبش مشغول شدم .
< شعر > فأوردتها ما الموت أيسر بعضه و أتعبتها كيما تكون مريحتى < / شعر > پس بياوردم به نفس از بهر تهذيبش چيزى از رياضات و مجاهدات و ناكاميها ،

[1] و مراد است از آن چه - خ ل - .
[2] . الفجر ( 89 ) آيهء 28 .
[3] . الفجر ( 89 ) آيهء 28 .

349