انسانى كه اتمّ المظاهر است ، به حكم مناسبتى صفاتى ، به صورت حسن معنوى يا حسن صورتى ، بر اين سالك تجلى كند .
پس به حكم آن مناسبت ، اثر آن ميل ذاتى و انگيزش عشقى كه سرايتش عامّ و شامل است ، جملهء تجليّات و حقايق الهى و كونى را از آن مظهر انسانى كه به صورت حسن متجلَّى شده است ، به سالك تجاوز كند و از او سربزند و شورى و سوزى در باطن سالك از آن پديد آيد . پس اگر اين معنى در مبدأ سلوك پيدا گردد و رابطهء حسن معنوى باشد ، آن انگيزش و شورش را حالت ارادت گويند و متعلق آن شيخ باشد كه مراد است و اثر آن انگيزش ، آن باشد كه مريد محكوم شيخ شود و اراده و اختيارات خود را فداى اراده و اختيار شيخ كند ، تا چنان گردد كه مشايخ گفته‌اند كه : ينبغي ان يكون المريد مع الشيخ كالميّت بين يدي الغسّال .
و حينئذ سير و سلوك محقّقش دست دهد و اگر آن معنى در اثناى سير و سلوك ظاهر شود ، چنان باشد كه چون به واسطهء رياضات و مجاهدات و تحقيق سلوك ، حجبى كه احكام آن تعويقات مذكور است ، يا لطيف و شفّاف گردد ، يا به كلَّى زايل شود و صفت امّاريّت بالسوء در نفس ضعف پذيرد . حينئذ اثر آن حركت حبّى و انگيزش عشقى به سوى لحوق به آن لطيفهء روحانى ، كه مجمع و منشأ اوصاف حميده و اخلاق پسنديده و منبع و مبدأ حسن و جمال و اصل جملهء اوصاف كمال است و به سوى مشاهدهء حسن معنوى و لطف او و اتحاد و اتصاف به او و اوصاف و الطاف او از نفس سالك سر بر مىزند كه صفت سكون و اطمينان در وى اثر آن حركت است .
و چون نفس هنوز از احكام كثرت تمام پاك نشده است ، ادراك معانى مجرّدش بى مظهرى مناسب حال و نشآت او ميسّر نمىشود ، لا جرم به رابطهء معنى حسن كه تناسب و ملائمت است و به واسطهء مناسبت وقوع در عرض اعتدال انسانى و نفس تجرّد مر آن لطيفه را در صورتى عنصرى انسانى كه به صفت حسن موصوف باشد ، مشاهده مىكند ، پس متعلق آن انگيزش عشقى و سوزش شوقى آن صورت

183