و قدرتند ، چهار مظهر معنوى متعيّن شدند عبارت از ايشان : حرارت و برودت و رطوبت و يبوست آمد ، دو از ايشان رتبت فاعليّت داشتند و آن حرارت و برودت بودند ، و دو به انفعال مخصوص آمدند ، و آن رطوبت و يبوست بودند .
پس به حكم سرايت آن ميل ذاتى و حركت حبّى مذكور و توجّه به كمال ظهور و اظهار ، فعل و انفعالى معنوى ميان ايشان واقع شد ، نتيجهء آن اجتماع به صورت فعل و انفعال ، اسم حقيقت طبيعت بود جامع ايشان . پس به حكم آن سرايت مذكور در اين حقيقت طبيعت و آثار آن توجّهات مذكور ، انبساطى در حقيقت طبيعت پيدا آمد ، عالم مثال از آن متعيّن گشت . و چون طبيعت من حيث ذلك الانبساط مواجه لوح المحفوظ بود و متوجّه به او - توجه البعض الى الكل و الفرع الى الأصل - لا جرم جملهء حقايق روحانى كه در حضرت لوح المحفوظ ثابت بودند ، امثله و ظلالات ايشان در اين حقيقت كه عالم مثال است پيدا آمدند . و اين عالم مثال به امثلهء آن صور روحانى و ظلالات ايشان معمور گشت .
و اين عالم مثال را خيال منفصل نيز خوانند ، و او همچون جدولى است از خيال مطلق عمائى ، و خيال هر انسان و حيوان جدولى از وى ، بلكه جملهء برازخ بين الدنيا و الآخرة و غير آن حصّه اى از اين عالم مثال مذكور است . و پيدا شدن جملهء أرواح در عالم حس في المنامات و غيرها ، بلكه جملهء مرئيّات در حال خواب حتى الحق ، تعالى و تقدّس ، در اين عالم و صور مثالى اين عالم است و صورى كه در آينه‌ها و چيزها صافى مىنمايد ، همه از صور اين عالم است ، و هر موجودى را كان ما كان ، صورتى در اين عالم مناسب اين عالم هست ، و حكم او شامل است جملهء مراتب و افلاك و غيرها را . و سخن در وى ، بسطى عظيم دارد ، اين مقدمه احتمال بيش از اين نكند و اين مقدار از تنبيه ، كافى است مر سالك طالب را . و الله المرشد .

147