كار جنگ ) جز اين مىبود كه مشاهده كرديد ، ليكن من خدا و شما را گواه مىگيرم كه از آنچه كردم و ديديد نظرى جز جلوگيرى از ريختن خون شما نداشتم . . 4 - الامام الحسن « ع » : . . إنّي لمّا رأيتكم ليس بكم عليهم قوّة ، سلَّمت الامر ، لأبقى أنا و انتم بين أظهرهم . [1] امام حسن « ع » : . . چون دانستم كه شما را نيروى برابرى با آنان نيست ، كار را تسليم كردم ، تا من و شما در ميان ايشان باقى بمانيم .
بنگريد ! مقصود امام حسن مجتبى « ع » از اين گفته : « تا من و شما در ميان ايشان باقى بمانيم » ، حضورى است در ميان امت ، كه به وسيلهء آن دست جباران از تباهى و شر و گستردن دايرهء استبداد و ستم بريده شود - چنان كه از سياق عبارت آشكار است - زيرا كه حضور داشتن شخصيتهاى نمونه و بزرگ در امت ، قدرت متجاوزان را محدود مىكند ، و آثار دين را زنده نگاه مىدارد ، از اين رو چون امام و ياران او را قدرتى و امكانى براى ادامهء جنگ نبود و « نيروى برابرى با آنان را نداشتند » براى دفع بيدادگرى و تباهى ، موضعگيرى ديگرى اختيار كردند . و اين را نمىشود گريز از تكليف لازم اجتماعى در برابر طاغوتها و گردنكشان به حساب آورد ، بلكه آن ، تغيير موضعگيرى براى ايستادگى و ثبات قدم است ، تا چنان شود كه واقعيت كاذبى كه چيره شده روشن گردد ، و به بيدار كردن بصيرتها بينجامد ، و توده ها را تيزنگر و بيدار سازد ، و شعور سياسى اجتماع به راه درست بيفتد . و اين بود كه همين آماده سازى سياسى ، نقطهء شروعى گشت براى جنبشهايى آگاهانه ، و سازنده و ويرانكننده ، در برابر جباران - چنان كه نمونهء عالى آن در « نهضت

[1] « تحف العقول » / 227 .

322