ضدى نيست ) ، ( 1 ) بلكه هر چه هست همه آفريده هايى مملوكند و بندگانى در برابر قدرت او بيمقدار . و او چنان داخل در چيزها نيست كه بتوان گفت در آنها جاى دارد ، و چنان از آنها دور نيست كه بتوان گفت از آنها جدا است .
آفرينش آفريده ها و تدبير آفريدگان ، او را خسته نكرده است ، و ناتوانيى در كار آفريدن به او دست نداده است ، و اشتباهى در آنچه فرمان داده و مقدر كرده است او را عارض نگشته است ؛ بلكه قضا و قدر او همه بر پايهء تقديرى است متقن ، و علمى درست ، و امرى استوار ؛ خدايى كه به هنگام خشم و كيفر مايهء اميد و رحمت است ، و به هنگام عطا و بخشش با جلال و هيبت . ، ( 2 ) « هر چه را جز او يكى گويند به معناى اندك است كلّ مسمّى بالوحدة غيره قليل » ، يعنى : هر چه را در همهء كاينات ، يكى گويند و به وحدت ( « واحد » بودن ، « يكى » بودن ) ، توصيف كنند ، اين « يكى » بودن و « وحدت » ، وحدت عددى است ( يكى در مقابل دو تا و سه تا و . . . » و به معناى قليل و اندك است ، در مقابل بسيار و كثير و چند تا و متعدد . معلوم است كه « يكى » كمتر از « دو تا » و « سه تا » و . . . است . ليكن وحدت و « يكى » بودن در ذات ازلى ، وحدت حقيقى است نه عددى ، و يكتا بودن او يكتايى حقيقى است ، او يك است و يگانه ؛ نه اينكه « يكى » بودنى است در برابر « دو بودن » و « سه بودن » ؛ او به ذات خود يك است و يكتا ، و يگانه . . .
، ( 3 ) « هر آشكارى جز او ناپنهان است ، و هر پنهانى غير از او ناآشكار كلّ ظاهر غيره غير باطن ، و كلّ باطن غيره غير ظاهر » ، يعنى :
ديگر چيزها و حقيقتها اگر پنهانند پنهانند ، و اگر آشكارند آشكار ؛ ( 4 ) و اين تنها خدا است كه آشكار پنهان است ، و پنهان آشكار ، در عين پنهانى آشكار است و در عين آشكارى پنهان ، « * ( هُوَ الأَوَّلُ وَالآخِرُ ، وَالظَّاهِرُ وَالْباطِنُ ، وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ) * » [1]

[1] سورهء حديد ( 57 ) : 3 .

713