باشند و فرماندهنده و نهىكننده را بشناسد . ( 1 ) و اگر مردمان ، بدون خستو شدن به خداى بزرگ و شناختن او ، به حال خود واگذار شوند ، امر به معروف و نهى از منكر پا نخواهد گرفت ، زيرا كه در آن صورت امركننده و نهىكننده اى وجود ندارد .
ديگر اينكه : ما مىبينيم كه ممكن است مردمان به سبب انجام دادن كارهايى - در خفا و پوشيده از چشم خلق - فاسد گردند ؛ پس اگر اعتراف به خدا و ترس باطنى از او نباشد هر كس چون ببيند كه به شهوت و خواست خود در خلوت دست يافته ، ديگر پروايى نمىكند ، و از انجام دادن كار حرام و پرداختن به گناه كبيره دورى نمىگزيند ، چه مىبيند كه كار او از نظرها پوشيده است و احدى ناظر كردار او نيست . و اين عنانرهايى مىتواند سبب تباهى و هلاكت همهء مردمان باشد . بنا بر اين استقامت خلق و صلاح حال آنان بسته به اعتقاد به خدايى است دانا و آگاه كه از پنهان و آشكار با خبر است و به صلاح و درستى فرمان مىدهد و از بدى و زشتى نهى مىكند ، و هيچ چيز بر او پوشيده و پنهان نمىماند ؛ اين اعتراف و اعتقاد خود سبب دورى جستن مردمان از انواع گوناگون فساد خواهد بود . 7 الامام السجاد « ع » : . . و الحمد لله الَّذي لو حبس عن عباده معرفة حمده ، على ما أبلاهم من مننه المتتابعة و أسبغ عليهم من نعمه المتظاهرة ، لتصرّفوا في مننه فلم يحمدوه ، و توسّعوا في رزقه فلم يشكروه . و لو كانوا كذلك لخرجوا من حدود الانسانيّة الى حدّ البهيميّة ، فكانوا كما وصف في محكم كتابه : « * ( إِنْ هُمْ إِلَّا كَالأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا ) * [1] » . [2] ( 2 ) امام سجاد « ع » : سپاس خداى را كه اگر از بندگان خويش ، شناخت سپاس در مقابل نعمتهاى پياپى و منّتهاى آشكار خود را دريغ مىداشت ، از نعمتهاى او بهره مىبردند بىآنكه سپاس گزارند ، و روزى فراوان او را

[1] سورهء فرقان ( 25 ) : 44 .
[2] « صحيفهء سجاديه » / 31 ( دعاى 1 ) .

658