و جمودها و ضعفها و محدوديتها و زيانها و باطلهاى آنها .
و چون اين مسائل ياد شده را با گسترش و ژرفنگرى بشناسيم ، بر دو امر ذيل واقف خواهيم شد [1] :
1 - اينكه دين اسلام ، كاملترين دينهايى است كه به ما رسيده ، و درستترين و جامعترين همهء آنهاست و پايان دهندهء شرايع و آيينهاى آسمانى است .
2 - اينكه دين اسلام ، مجموعهء يكپارچه اى است كه هر بخش آن به بخش ديگر پيوستگيى نيرومند دارد . بنا بر اين از انسان مسلمان پذيرفته نيست كه مثلا سخت در بند نمازهاى خود باشد بىآنكه توجهى به امور مسلمانان داشته باشد ، و بىآنكه براى استقرار عدالت و حق و فضيلت ، در هنگامهء دشواريهاى سياسى و قضاياى اجتماعى ، به چاره جويى بپردازد ، در اين باره ، شاعر اسلامى قديم ، عبد الله بن محمد حميرى ، چه نيكو گفته است :
فلا و الله لا تزكو صلاة به غير ولاية العدل الامام - به خداى سوگند كه نماز درست نيست جز به هنگام حاكميّت پيشواى عادل .
و اين معارف و شناختها كه ذكر شد - به جهت غنا و ژرفاى حياتيى كه دارد - چون در جانهاى قومى پيدا شود ، از آنان درمىگذرد و به جانهاى ديگران مىرسد و در ميان توده ها پراكنده مىگردد ، و پيامدهاى مهم آينده از آنها نتيجه مىشود :
1 - تلاش براى شناخت اسلام به صورتى آگاهانه و پيراسته و آزمونى .
2 - كوشش براى پيراستن آموزشهاى اسلامى و پرداخت آنها از چيزهايى كه به آنها چسبانيده شده است ، يا مواردى كه نادرست و دگرگونه شناخته گشته است .
3 - اصرارورزيدن براى نشان دادن پيوندهاى درونى و برونى هماهنگ و نيرومندى كه ميان اجزا و بخشهاى گوناگون آموزشهاى اسلامى وجود دارد .

[1] با توجه به اينكه آيين اسلام - علاوه بر دو خصيصهء ياد شده در بالا - همواره فريادگر مبارزه هاى دامنه دار با سلطه گريها و ستمگريها - در همه صورت آنها - بوده است .

46