الف مسائلى كه متكى به فرضيه ها و تئوريهائى است كه خود مشهود نيستند و فقط گواهشان انطباق با يك سلسله تجربيات و نتيجه عملى دادن است اين سنخ مسائل بود كه ما آنها را يقينى نخوانديم .
ب مسائلى كه از يك عده مشهودات خلاصه شده است و به وجهى مىتوان گفت خودشان مشهودند مانند تعيين خواص اجسام و كيفيت تركيبات شيميائى آنها يقينى بودن و نبودن اين سنخ مسائل تابع مقدار ارزشى است كه براى محسوسات قائل باشيم و ما عقيده دانشمندان جديد را در باره ارزش محسوسات بشر در ضمن بيان سير عقايد و آراء شرح خواهيم داد < فهرس الموضوعات > چرا فلسفه و رياضيات يقينى است < / فهرس الموضوعات > چرا فلسفه و رياضيات يقينى است در اينجا كه علت يقينى نبودن علوم تجربى را بيان كرديم مناسب بود كه علت يقينى بودن فلسفه و رياضيات را شرح دهيم و عقايد دانشمندان را در اين باره بيان كنيم ولى چون اثبات اين مطلب روى اصول فلسفى ما احتياج دارد كه از دو مسئله ديگر كه در صدر اين مقدمه اشاره شد راه حصول علم تعيين حدود علم بحث كنيم و آن دو مسئله را در مقاله پنحم كه تحت عنوان پيدايش كثرت در علم خواهد آمد بيان خواهيم نمود بيان اين نفيس و دقيق را به مقاله پنجم موكول مىكنيم < فهرس الموضوعات > آيا حقيقت مطلق است يا نسبى < / فهرس الموضوعات > آيا حقيقت مطلق است يا نسبى عده اى از دانشمندان جديد هستند كه منكر اطلاق حقائقند و قائل بحقيقت نسبى مىباشند .
اين جماعت را نسبيون يا رولاتيويست [1] و مسلك آن را نسبيت يا رولاتيويسم [2] مىخوانند .
خلاصه عقيده اين دانشمندان اينست ماهيت اشياء كه علم بانها تعلق مىگيرد ممكن نيست بطور اطلاق و دست نخورده در قواى ادراكى بشر ظهور كند و مكشوف گردد .
بلكه هر ماهيتى كه بر انسان مكشوف مىگردد دستگاه ادراكى از يك طرف شرايط زمانى و مكانى از طرف ديگر در كيفيت ظهور و نمايش شىء ادراك شده بر شخص ادراك كننده دخالت دارد و از اين جهت است كه هر فرد يك چيز را مختلف ادراك مىكند بلكه يكنفر در دو حالت يك چيز را دو نحو ادراك مىكند .
پس هر فكرى در عين اينكه صحيح و حقيقت است فقط براى شخص ادراك كننده آن هم فقط در شرائط زمانى و مكانى معين حقيقت است اما

[1] Relativiste

[2] Relativisme

[ 1 ] Relativiste [ 2 ] Relativisme

146