محمدِ بْن حَسن بِاسْنادِه عن محمد بْنِ على بْنِ محبوب ، عن احمد بْنِ محمد ، عن حسين بْنِ سعيد ، عن أبى الجَهْم ، عن أبى خديجة ، قال : بعثنى أبو عبد الله ( ع ) إلى أحد أَصحابنا فقالَ : قلْ لَهُمْ : إيّاكُمْ إذا وَقَعَتْ بَيْنَكُمُ الْخُصُومَةُ أَوْ تَدَارَى فى شَيء مِنَ الأَخْذِ وَالْعَطاء أَنْ تَحاكَموُا إلى أحَدٍ مِنْ هؤُلاء الفُسّاقِ . اجْعَلوُا بَيْنَكُمْ رَجُلًا قَدْ عَرَفَ حَلالَنا وَحَرامَنا فَإنّى قَدْ جَعَلْتُه عَلَيْكُمْ قاضِياً . وَإيّاكُمْ أنْ يُخاصِمَ بَعْضُكمُ بَعْضاً إلَى السُلْطانِ الْجائِرِ . [1] ابو خديجه ( يكى از اصحاب مورد اعتماد امام صادق ( ع ) ) مىگويد كه حضرت صادق ( ع ) به من ماموريت دادند كه به دوستانمان ( يعنى شيعه ) از طرف ايشان چنين پيغام بدهم : مبادا وقتى بين شما خصومت و نزاعى اتفاق مىافتد يا در مورد دريافت و پرداخت اختلافى پيش مىآيد براى محاكمه و رسيدگى به يكى از اين جماعت زشت كار مراجعه كنيد . مردى را كه حلال و حرام ما را مىشناسد بين خودتان حاكم و داور سازيد ، زيرا من او را بر شما قاضى قرار داده ام . و مبادا كه بعضى از شما عليه بعضى ديگرتان به قدرت حاكمهء جائر شكايت ببرد .
منظور از . تدارى فى شيء . كه در روايت آمده همان اختلاف حقوقى است . يعنى در اختلاف حقوقى و منازعات و دعاوى به اين . فساق . رجوع نكنيد . از اين كه دنبال آن مىفرمايد : . من براى شما قاضى قرار دادم . معلوم مىشود كه مقصود از . فساق و جماعت زشت كار ، قضاتى بوده‌اند كه از طرف امراى وقت و قدرتهاى حاكمهء ناروا منصب قضاوت را اشغال كرده‌اند در ذيل حديث مىفرمايد : . وَإيّاكم أن يخاصم بعضكم بعضاً إلى السلطان الْجائر . ، در مخاصمات نيز به سلطان جائر ، يعنى قدرت حاكمه جائر و ناروا رجوع نكنيد ، يعنى در امورى كه مربوط به قدرتهاى اجرائى است به آنها مراجعه ننماييد . گر چه . سلطان جائر . قدرت حاكمه جائر و ناروا به طور كلى است و همهء حكومت كنندگان غير اسلامى و هر سه دستهء قضات و قانونگذاران و مجريان را شامل مىشود ولى با توجه به اين كه قبلا از مراجعه به قضات جائر نهى شده معلوم مىشود كه اين نهى تكيه بر روى دستهء ديگر يعنى مجريان است . جملهء اخير طبعا تكرار مطلب سابق يعنى . نهى از رجوع به فساق . نيست ، زيرا اول از مراجعه به قاضى فاسق در امور مربوط به او كه عبارت از بازجوئى ، اقامهء بينه و امثال آن مىباشد نهى كردند و قاضى تعيين نموده وظيفهء پيروان

[1] وسائل الشيعه ، ج 18 ، ص 100 ، « كتاب القضا » ابواب صفات القاضى ، باب 11 ، حديث 6 .

93