مرحوم نراقى [1] و از متأخرين مرحوم نائينى ، [2] تمام مناصب و شئون اعتبارى امام را براى فقيه ثابت مىدانند ، [3] و بعضى نمىدانند . اما اين كه منصب قضاوت متعلق به فقهاى عادل است ، محل اشكال نيست و تقريباً از واضحات است .
نظر به اين كه فقها مقام نبوت را دارا نمىباشند ، و شكى نيست كه « شقى » هم نيستند ، بالضروره بايد بگوييم كه « اوصياء » يعنى جانشينان رسول اكرم ( ص ) مىباشند . منتها از آنجا كه غالباً وصىّ نبى را عبارت از وصى دست اول و بلا فصل گرفته‌اند ، لذا به اين گونه روايات اصلا تمسك نشده است . لكن حقيقت اين است كه دايرهء مفهوم « وصىّ نبى » توسعه دارد و فقها را هم شامل مىشود . البته وصى بلا فصل حضرت امير ( ع ) است و بعد از او ائمه ( ع ) مىباشند ، و امور مردم به آنان محول شده است . تصور نشود كه منصب حكومت يا قضا براى حضرات ائمه ( ع ) شأنى بوده است . زمامدارى فقط از جهت اين كه بتوانند حكومت عدل را برپا كنند و عدالت اجتماعى را بين مردم تطبيق و تعميم دهند ، قابل اهميت بوده است . لكن مقامات روحانى ائمه ( ع ) كه فوق ادراك بشر مىباشد ، به نصب و جعل مربوط نيست . چنانچه اگر رسول اكرم ( ص ) حضرت امير ( ع ) را وصى هم قرار نمىداد ، مقامات معنوى آن حضرت محفوظ بود . اين مقام حكومت و منصب نيست كه به انسان شأن و منزلت معنوى مىدهد ، بلكه اين منزلت و مقام معنوى است كه انسان را شايسته براى حكومت و مناصب اجتماعى مىسازد .

[1] احمد بن محمد مهدى بن ابى ذر نراقى ( 1245 ه . ق . ) فقيه و محدّث و رجالى و رياضى و استاد در فنون و علوم عقلى به زهد و تقوى مشهور بود . بيشتر علوم را از محضر پدر خود ملا محمد مهدى نراقى ، استفاده كرد . نيز نزد سيد مهدى بحر العلوم و شيخ جعفر كاشف الغطاء تلمذ جست . وى استاد شيخ انصارى و سيد محمد شفيع جابلقى است . از آثار اوست : معراج السعاده ، مفتاح الاحكام ، عوائد الايام ، منهاج الوصول إلى علم الاصول مستند الشيعه و ديوان شعر فارسى .
[2] ميرزا حسين ( يا محمد حسين ) بن عبد الرحيم نايينى نجفى ( 1273 - 1355 ه . ق . ) فقيه ، اصولى ، حكيم ، و از مراجع بزرگ شيعه . تحصيلات خود را در نايين آغاز و در اصفهان و سامرا به پايان رسانيد . بعد از اعلام مشروطيت در ايران كتاب تنزيه الملة و تنبيه الامة را نگاشت كه با تقريظ آخوند خراسانى انتشار يافت . پس از فوت شيخ محمد تقى شيرازى ، شاگرد آخوند مرجعيت عامّه شيعه در انحصار مرحوم نايينى و سيد ابو الحسن اصفهانى درآمد . از آثار اوست : رساله در لباس مشكوك ، رساله در احكام خلل نماز ، رساله در نفى ضرر ، حواشى بر عروة الوثقى .
[3] عوائد الايام ص 187 - 188 . منية الطالب فى حاشية المكاسب ، ج 2 ، ص 325 - 327 .

76