است . ماهيت و كيفيت اين قوانين مىرساند كه براى تكوين يك دولت و براى ادارهء سياسى و اقتصادى و فرهنگى جامعه تشريع گشته است .
اولًا ، احكام شرع حاوى قوانين و مقررات متنوعى است كه يك نظام كلى اجتماعى را مىسازد . در اين نظام حقوقى هر چه بشر نياز دارد فراهم آمده است : از طرز معاشرت با همسايه و اولاد و عشيره و قوم و خويش و همشهرى و امور خصوصى و زندگى زناشويى گرفته ، تا مقررات مربوط به جنگ و صلح و مراوده با ساير ملل ؛ از قوانين جزايى تا حقوق تجارت و صنعت و كشاورزى . براى قبل از انجام نكاح و انعقاد نطفه قانون دارد و دستور مىدهد كه نكاح چگونه صورت بگيرد ، و خوراك انسان در آن هنگام يا موقع انعقاد نطفه چه باشد ، در دورهء شير خوارگى چه وظايفى بر عهدهء پدر و مادر است و بچه چگونه بايد تربيت شود ، و سلوك مرد و زن با همديگر و با فرزندان چه گونه باشد . براى همهء اين مراحل دستور و قانون دارد تا انسان تربيت كند انسان كامل و فاضل ، انسانى كه قانون متحرك و مجسم است و مجرى داوطلب و خودكار قانون است . معلوم است كه اسلام تا چه حد به حكومت و روابط سياسى و اقتصادى جامعه اهتمام مىورزد تا همهء شرايط به خدمت تربيت انسان مهذب و با فضيلت در آيد .
قرآن مجيد و سنت ، شامل همهء دستورات و احكامى است كه بشر براى سعادت و كمال خود احتياج دارد . در كافى [1] فصلى است به عنوان « تمام احتياجات مردم در كتاب و سنت بيان شده است » ، [2] و « كتاب » يعنى قرآن ، « تِبيانُ كُلِّ شيءٍ » است ، [3] روشنگر همه چيز و همهء امور است . امام سوگند ياد مىكند ( طبق روايات ) كه تمام آن چه ملت احتياج دارد ، در كتاب و سنت هست ، [4] و در اين شكى نيست .

[1] الكافى فى الحديث ، مشهور به كافى . از كتب اربعهء شيعه ، تأليف محمد بن يعقوب كلينى ، اين اثر شامل 34 كتاب و 326 باب است و احاديث آن را تا 000 / 16 شمار كرده‌اند .
[2] اصول كافى ، ج 1 ، ص 76 - 80 كتاب فصل العلم « بابُ الردّ إلى الكتاب و السُنَّةِ و جميع ما يحتاج الناسُ إلَيه إلَّا وَقَدْ جاءَ فيه كتابٌ اوْ سُنَّةٌ »
[3] اشاره است به آيه 89 از سورهء « نحل » : « * ( وَنَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ . تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ » ( و ما بر تو قرآن را فرو فرستاديم ، حالى كه روشنگر هر چيز است . )
[4] عن مُرازِمٍ ، عن أبى عبد اللَّه ، عليه السلام قال : إِنَّ اللَّه تباركَ و تعالى أَنَزَلَ فى القرآنِ تِبْيانَ كُلِّ شَيءٍ ، حتىّ و اللَّه ما تَرَكَ اللَّه شيئاً يحتاجُ إِلَيه العِبادُ حَتّى لا يَسْتَطَيعَ عَبْدٌ يَقُولُ لَوْ كانَ هذا أُنزِلَ فى القرآنِ إلَّا و قد أَنْزَلَه اللَّه فيه . ( امام صادق ( ع ) فرمود : خداى تبارك و تعالى بيان هر چيز را در قرآن فرو فرستاده ، تا آنجا كه به خدا سوگند چيزى از احتياجات بندگان را فروگذار نكرده . و بنده نتواند بگويد كاش اين در قرآن آمده بود ، چه همان را خدا در قرآن بيان فرموده است . ) اصول كافى ، ج 1 ، ص 76 ، 77 . « كتاب فضل العلم » ، « باب الرد إلى الكتاب و السنّة » ، حديث 1 .

29