از ناحيهء طبيعت با خود هشيارى انجام نمىگيرد در صورتى كه زيانهاى وارده از افراد انسانى به همديگر با توجه به انسان و خوشى و دردهاى آن انجام مىگيرد .
كوشش اديان در اين راه مصروف شده است كه انسانها بطلان فورمول مزبور را از درون خود دريافت نمايند و اين مطلب با يك اصل گوشزد شده است كه همهء انسانها محصول كارگاه خداوندى هستند و همهء آنها مورد توجه خدا در خلقت مىباشند .
كوشش اخلاق هم اگر چه براى همين مطلب بوده است يعنى كوشيده است كه حالت در زندگى را از انسانها سلب نموده و آنها را به تساوى در انسانيت وادار بسازد ولى در اين راه به نتايج مطلوب نرسيده است مگر آن مكتبهاى اخلاقى كه اصل ارتباط انسانها را با خدا قبول نموده و انگيزهء تساوى را همان اصل قرار داده‌اند .
كوشش سيستمهاى حقوقى تا كنون طور ديگر عمل كرده است . اين عمل بدين گونه بوده است كه مىگويد : براى همزيستى مجبوريد از قوانين و مقررات اجتماعى پيروى نماييد و در غير اين صورت كيفر شما را خواهد گرفت ، به همين جهت

141