5 - مكتب شهيد أول :
پيش تر ديديم كه فقه شيعي به مثابه مجموعه اى مستقل از حديث در دوره دوم فقهى پديدار شد . متون فقهى بازمانده از آن دوره و دوره سوم نمودار سبك فقه سنتي شيعي است كه شيخ الطائفة نيز كتاب النهاية خود را چنان كه ديديم بر همان روال نگاشت . ليكن پس از آن با ظهور كتابهاى مبسوط و خلاف كه به أسلوب فقه سنى و بر شالوده آن تدوين شده بود تغييراتى اساسى در شكل و محتواى فقه شيعي پديد آمد .
ز نظر شكل ، بافت عمومى فقه شيعي به هم خورد و به صورت مخلوطى از دو سيستم درآمد .
كتابهاى تفصيلي و استدلالي فقهى از اين پس معمولا مباحث را به روال مآخذ سنى طرح نموده و نخست انظار و استدلالات فقهاء سنى را در آن مسأله نقل مى كردند كه معمولا بر نقل كتاب الخلاف مبتنى بود . سپس نوبت به آراء و استدلالات فقهاء شيعي مى رسيد . آبى شاگرد محقق حلى و نگارنده كشف الرموز گويا يكى از نخستين كسان بود كه از پيروى اين روش دست كشيد و از نقل آراء و استدلالات فقهاء سنى در كتاب خود خوددارى كرد . شاگردان علامه حلى به خصوص فخر المحققين فرزند أو در إيضاح الفوائد اين راه را تعقيب نمودند و نقل فتاوى و انظار و استدلالات فقهاء شيعي را جايگزين آراء و استدلالات فقهاء سنى ساختند .
از نظر محتوا نيز تغييرات فقه شيعي چشمگير و اساسى بود . تفريعات زيادى كه در مبسوط انجام گرفته و الگوى فقه تفريعى شيعه گرديد ، و تفريعات مشابهى كه بعدا در آثار علامه در بخش معاملات افزوده شد نوعا مأخوذ از فقه سنى ، و بر أساس قواعد و مباني أصول آن فقه بود كه با فقه شيعي تطبيق داده مى شد . از اين رو آموختن مباني فقه سنى براي بررسى اجتهادي و تحقيقى مآخذ فقه شيعي گامى اساسى بود . شهيد أول ، شمس الدين محمد بن مكي عاملي ( م 786 ) با تنقيح قواعد و أصول بنيادى فقه شيعي در كتاب القواعد والفوائد و ديگر آثار خود ، و با به كار بستن عملي آن در متن فقه شيعي ، اين محتوا را نيز تغيير داد و بدان شخصيت و هويت مستقل بخشيد .
شهيد به كمك همين قواعد و أصول ، فقه شيعي را بسيار تبسيط نمود و آفاق تازه اى را به روى آن گشود . أو در تفريعات تحقيقى و ارزنده فقهى ابتكارات ونوآورى هاى بسيار دارد كه فقه أو را از پيشينيان خود به طور كامل مشخص و ممتاز مى سازد . آثار فقهى أو مانند الفيه ، نفليه ، القواعد و الفوائد ، البيان ، الدروس الشرعية ، غاية المراد ، ذكرى الشيعة واللمعة الدمشقية از مصادر ارزنده فقه شيعي و نمايانگر خصوصيات مكتب فقهى اوست .
دانشمندان پس از أو تا حدود يك قرن و نيم پيرو مكتب أو بوده و گرچه تازه آوريهايى داشته اند اما

54